آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در مورد «بخل» و آثار شوم آن می فرماید: «بخيل به استقبال فقرى مى رود كه از آن گريخته و غنايى را از دست مى دهد كه طالب آن است. در دنيا همچون فقيران زندگى مى كند ولى در آخرت بايد مانند اغنيا حساب پس دهد». امام(ع) آنان را نه تنها نسبت به ديگران، بلکه نسبت به خويش هم بخيل می داند، زیرا با داشتن ثروت، مانند فقرا زندگى مى كنند، و در قيامت نیز باید حساب اموالی را پس دهند که از آن استفاده نکرده اند.

امام (ع) در ابتدای حکمت 126 نهج البلاغه، با اشاره به مسئله «بخل» و آثار شوم آن، مى فرمايد: (از بخيل تعجب مى كنم كه به استقبال فقرى مى رود كه از آن گريخته و غنايى را از دست مى دهد كه طالب آن است. در دنيا همچون فقيران زندگى مى كند ولى در آخرت بايد همچون اغنيا حساب پس دهد)؛ «عَجِبْتُ لِلْبَخِيلِ يَسْتَعْجِلُ الْفَقْرَ الَّذِي مِنْهُ هَرَبَ، وَيَفُوتُهُ الْغِنَى الَّذِي إِيَّاهُ طَلَبَ، فَيَعِيشُ فِي الدُّنْيَا عَيْشَ الْفُقَرَاءِ؛ وَيُحَاسَبُ فِي الاْخِرَةِ حِسَابَ الاْغْنِيَاءِ».
امام(عليه السلام) در اینجا با تعبيری زيبا و دلنشين فرموده؛ افراد بخيل تنها نسبت به ديگران بخيل نيستند. بلکه بسيار مى شود كه نسبت به خويشتن هم بخيل هستند با اين كه داراى ثروت اند، اما زندگى سخت و فقيرانه اى را براى خود فراهم مى كنند، همان گونه كه امام(عليه السلام) فرموده: براى فرار از فقر آينده فقر امروز را براى خود ترتيب مى دهند. آنها همچنين به دنبال غنا و ثروت بيشتر در آينده اند در حالى كه غناى امروز را از دست مى دهند. چرا كه از ثروت خود بهره اى نمى برند.
از سويى ديگر، آنان باید در روز قيامت در صف اغنيا بايستند و حساب اموال خود را پس دهند در حالى كه در دنيا از نظر زندگى در صف فقيران بودند؛ يعنى مشكلات غنا را دارند؛ در حالی که از مواهب آن بى بهره اند. آيا زندگى چنين اشخاصى شگفت آور و تعجب برانگيز نيست؟ آيا مى شود اين گونه افراد را در زمره عاقلان دانست؟ نه تنها امام(عليه السلام) كه عقل كل است از زندگى آنان تعجب مى كند، بلكه هر انسان عاقلى گرفتار شگفتى مى شود. ممكن است كسانى بگويند: اين درباره بخيلانى است كه حتى درباره خود بخل مى ورزند؛ اما بخيلانى كه بخلشان متوجه ديگران است و خودشان زندگى مرفهى دارند مشمول اين سخن نيستند؛ ولى تجربه نشان داده كه غالب بخيلان به خويشتن نيز بخيل اند.
بخل از صفات بسيار زشتى است كه در آيات و روايات اسلام نكوهش فوق العاده اى از آن شده از جمله پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در حديثى می فرمایند: «اَلْبَخيلُ بَعيدٌ مِنَ اللهِ، بَعيدٌ مِنَ النّاسِ، قَريبٌ مِنَ النّارِ»(1)؛ (بخيل از خدا دور است و از مردم دور و به آتش دوزخ نزديك است). همچنین در كتاب فقه الرضا آمده است: «إيّاكُمْ وَالْبُخْلُ فَإِنَّهُ عاهَةٌ لا يَكُونُ فى حُرّ وَلا مُؤمِن إنَّهُ خِلافُ الاْيمانِ»(2)؛ (از بخل بپرهيزيد كه نوعى آفت است كه نه در افراد آزاده و نه در صاحبان ايمان است زيرا بخل مخالف ايمان است [شخص بخيل ايمان محكمى به جود و سخا و عطاى خداوند ندارد]. و امام صادق(عليه السلام) در حديثى می فرمایند: «مَنْ بَرِءَ مِنَ الْبُخْلِ نالَ الشَّرَفَ»(3)؛ (كسى كه از بخل دورى كند به شرافت و بزرگى نائل مى شود).(4)