آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در پاسخ به دوستان ناآگاه که بر ایشان خرده مى گرفتند كه چرا سران قوم را مورد بخشش ويژه قرار نمى دهى تا تو را ثنا گويند؟ با هشدار نسبت به بخشش های نابجا مي فرمايد: «كسى كه نيكى را در غير مورد و نزد غير اهلش قرار مى دهد، بهره اى جز ستايش لئيمان و ثناخوانى اشرار و جاهلان ندارد». حضرت در ادامه می فرماید: «به مجرد اين كه بذل و بخشش او قطع شود، ثناخوانى نيز قطع خواهد شد». پیامبر(ص) در حدیثی می فرماید: «كسى كه ستايش مردم را از طريق معصيت خداوند بطلبد، ستايشگر او نكوهشگر او خواهد شد».

خطبه 142 نهج البلاغه طبق بعضى از روايات معتبر، بخشى از خطبه 126 بوده است، در آن جا كه جمعى از ساده انديشان و دوستان ناآگاه بر امام علي(عليه السلام) خرده مى گرفتند كه چرا سهم همه را از بيت المال يكسان كرده اى؟! چرا دست بذل و بخشش را از آستين سخاوت بيرون نمى آورى، و سران قوم را مورد عنايت مخصوص و بخشش ويژه قرار نمى دهى تا تو را ثنا گويند و بر جود و سخاوتت، مدح و ستايش كنند، و در مشكلات از تو حمايت نمايند؟!
امام(عليه السلام) در اين خطبه به آنها هشدار مى دهد كه بذل و بخشش بى جا و در غير محل شايسته، نه تنها خشم و غضب الهى را در پى دارد، كه از نظر دنيا نيز زيانبار است؛ چرا كه اشرار را ثناخوان انسان مى كند، و نيكان را از اطراف او پراكنده مى سازد.
حضرت مى فرمايد: (كسى كه نيكى را در غير مورد و نزد غير اهلش قرار مى دهد، بهره اى جز ستايش لئيمان و ثناخوانى اشرار و گفتار تملّق آميز جاهلان ندارد)؛ «وَ لَيْسَ لِوَاضِعِ الْمَعْرُوفِ فِي غَيْرِ حَقِّهِ، وَ عِنْدَ غَيْرِ أَهْلِهِ، مِنَ الْحَظِّ فِيمَا أَتَى إِلَّا مَحْمَدَةُ(1)اللِّئَامِ، وَ ثَنَاءُ الاَشْرَارِ، وَ مَقَالَةُ الْجُهَّالِ».
اضافه بر اين (اين ستايش و ثناگويى نيز تا هنگامى است كه به آنها بذل و بخشش مى كند و آنها مى گويند: چه دست سخاوتمندى دارد، و به مجرد اين كه بذل و بخشش او قطع شود، ثناخوانى نيز قطع خواهد شد و اين در حالى است كه او در مورد بخشش در راه خدا بُخل مى ورزد)؛ «مَادَامَ مُنْعِماً عَلَيْهِمْ: مَا أَجْوَدَ يَدَهُ! وَ هُوَ عَنْ ذَاتِ اللهِ بَخِيلٌ!».
بارها در زندگى خود اين سخن مولا را آزموده ايم و تاريخ بشريّت نيز فراوان به خاطر دارد، كه افراد دنياپرست، سرمايه هاى جامعه را كه به دست آنها سپرده شده، به چاپلوسان و متملّقان و اشرارى كه گرد آنها را گرفته اند مى دهند، و از درد و رنج محرومانِ جامعه به كلّى بى خبرند، و آن روز كه ورق برگردد، و دنيا به آنها پشت كند، نه تنها محرومان و ستمديدگان بر ضدّ آنها قيام مى كنند، بلكه اطرافيان شرور و چاپلوس نيز به سرعت تغيير شكل داده، به نكوهش و مذّمت آنها مى پردازند، نه فقط آنها را تنها مى گذارند، بلكه به مقابله آنها برمى خيزند و خود را با حاكميّت جديد هماهنگ نشان مى دهند و اين، نتيجه كار كسانى است كه از خدا و خلق او بريده اند، و به اشرار و فرصت طلبان و سودجويان پيوسته اند.
در حديثى از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) مى خوانيم: «مَنْ طَلَبَ مَحَامِدَ النَّاسِ بِمَعاصِي اللهِ عَادَ حَامِدُهُ مِنْهُمْ ذَامّاً»(2)؛ (كسى كه ستايش مردم را از طريق معصيت خداوند بطلبد، ستايشگر او نكوهشگر او خواهد شد).
در حديث ديگرى مى خوانيم كه امام صادق(عليه السلام) به «مفضّل» فرمود: «إذَا أَرَدْتَ أَنْ تَعْلَمَ إلى خَيْرٍ يَصيِرُ الرَّجُلُ أَمْ إلى شَرٍّ؟ اُنْظُرْ إلى أَيْنَ يَضَعُ مَعْرُوفَهُ؟ فَإنْ كانَ يَضَعُ مُعْرُوفَهُ عِنْدَ أَهْلِهِ فَأعْلَمْ أَنَّهُ يَصِيرُ إلَى خَيْرٍ وَ إنْ كَانَ يَضَعُ مَعْرُوفَهُ عِنْدَ غَيْرِ اَهْلِهِ فَأعلَم أَنَّهُ لَيْسَ لَهُ فِي الآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ»(3)؛ (اى مفضّل، اگر مى خواهى بدانى كسى به سوى خير مى رود يا شرّ، نگاه كن ببين به چه كسانى خدمت مى كند، هر گاه به افراد نيازمندى كه شايسته آن هستند خدمت مى كند، بدان! كه به سوى خير مى رود، و اگر نيكى و خدمات خود را نزد كسانى مى برد كه اهل آن نيستند، بدان! كه او در آخرت بهره اى ندارد).(4)