آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در ارتباط با آثار تقوی می فرماید: «تقوا توشه سفر آخرت و پناهگاهی در برابر عذاب است، دوستان خدا را از ارتكاب گناه باز داشته و قلبهايشان را قرين خشيّت ساخته است. آنها در طريق عبودیت مشقت را به جاى راحتى پذيرفته اند، پایان زندگى را نزديك دانسته و در انجام اعمال نيك شتاب دارند، و آرزوهاى طولانی را دروغ مى شمرند». در واقع آنان براى نجات از گناه و انجام مسئوليت ها، از آسايش چشم مى پوشند، زیرا معتقدند تحمل ناراحتيهاى اين جهان سبب آرامش و آسايش جاودان آنها در آخرت مى شود.

امام علی(علیه السلام) در خطبه 114 نهج البلاغه به سراغ مهمترين فضيلت انسان ها، یعنی تقوا می رود. نخست به آثار اخروى آن اشاره كرده مى فرمايد: (اى بندگان خدا! شما را به تقوا سفارش مى كنم كه زاد و توشه سفر آخرت است و هم پناهگاه در برابر عذاب الهى، زاد و توشه اى كه انسان را به مقصد مى رساند، و پناهگاهى كه او را از خطرات رهايى مى بخشد)؛ «أُوصِيكُمْ، عِبَادَ اللهِ، بِتَقْوَى اللهِ الَّتي هِيَ الزَّادُ وَ بِهَا الْمَعَاذُ: زَادٌ مُبْلِغٌ، وَ مَعَادٌ مُنْجِحٌ».
بديهى است انسان در سفرهاى طولانى و پر خوف و خطر، نياز به دو چيز دارد: زاد و توشه كافى و منزلگاه هايى كه او را از خطرات حفظ كند. همان گونه كه قرآن مجيد مى فرمايد: «وَ تَزَوّدوُا فَإنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى»(1)؛ (زاد و توشه برگيريد و بهترين زاد و توشه، تقواست). در داستان يوسف(عليه السلام) هنگامى كه بر لب پرتگاه گناه قرار گرفت، از نيروى تقوا براى نجات خود، استفاده كرد، قرآن مى فرماید: «قَالَ مَعَاذَ اللهِ»(2)؛ (گفت به خدا پناه مى برم) و راستى تقوا پناهگاهى است، مطمئن و محكم، در برابر سيل خروشان هواى نفس و وسوسه هاى شياطين و پناهگاهى است براى نجات از آتش دوزخ در قيامت و بهترين زاد و توشه ها براى اين سفر پرخوف و خطر است.
سپس براى بيان اهميّت تقوا مى افزايد: (کسى به سوى آن دعوت كرده [اشاره به خداوند يا پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) يا همه انبيا و اوليا است] كه سخنانش از همه نافذتر است، و بهترين نگهدارنده، آن را نگهدارى و پاسدارى نموده است [اشاره به همه پرهيزكاران و پيروان مكتب انبياست] دعوت كننده به سوى تقوا، دعوت خود را به گوش همگان رسانيد و پاسدار آن در كار خود پيروز شد)؛ «دَعَا إلَيْهَا أَسْمَعُ دَاع، وَ وَعَاهَا خَيْرُ وَاع. فَأَسْمَعَ دَاعِيهَا، وَ فَازَ وَاعِيَها».
بعضى گفته اند: منظور از دعوت كننده به تقوا ذات پاك خداوند يا شخص پيغمبر اسلام(صلى الله عليه و آله) بود كه از سوى خدا سخن مى گفت و منظور از پاسدار تقوا، امام على(عليه السلام) است. ولى بعيد نيست كه هر دو، مفهوم عامى داشته باشد كه همه دعوت كنندگان راستين به تقوا و پاسداران آنرا شامل شود هر چند سرچشمه اصلى، ذات پاك خدا و پيامبر او و امام المتقّين على ابن ابى طالب(عليه السلام) است.
سپس امام(علیه السلام) به آثار بسيار پرارزش تقوا در بندگان خاص خدا پرداخته چنين مى فرمايد: (اى بندگان خدا! تقواى الهى دوستان خدا را از ارتكاب گناهان باز داشته و قلبهايشان را قرين خوف و خشيّت ساخته، تا آن جا كه شبهايشان را بيدار و روزهايشان را گرم و سوزان كرده است)؛ «عِبَادَ اللهِ، إنَّ تَقْوَى اللهِ حَمَتْ(3)أَوْلِيَاءَ اللهِ مَحَارِمَهُ، وَ أَلْزَمَتْ قُلُوبَهُمْ مَخَافَتَهُ، حَتَّى أَسْهَرَتْ لَيَاليَهُمْ، وَ أَظْمَأَتْ هَوَاجِرَهُمْ(4)».
بديهى است دو تعبير بالا كه درباره روز و شب شده، دو تعبير كنايى لطيف است و منظور شب زنده دارانى است كه در دل شب به پا مى خيزند و خواب را از خود دريغ داشته به راز و نياز با پروردگار مى پردازند و روزها را روزه مى گيرند و به ياد خدا هستند.
اين تعبير، نشان مى دهد كه تقواى الهى سرچشمه حركت به سوى تمام خوبي ها و نيكي هاست؛ چرا كه وقتى انسان در درون خود احساس مسئوليت كند، حركت او به سوى اطاعت اوامر الهى و ترك معاصى آغاز مى شود. این شب زنده داري ها و روزه گرفتن ها بخشى از آثار اين خدا ترسى باطنى است كه نامش تقوا است.
و در ادامه سخن مى افزايد: (آنها در طريق عبوديّت پروردگار مشقت را به جاى راحتى و تشنگى را به جاى سيرابى پذيرفته اند، سرآمد زندگى را نزديك مى دانند به همين دليل در انجام اعمال نيك شتاب دارند، و آرزوهاى دور و دراز را دروغ مى شمرند، از اين رو همواره پايان زندگى و مرگ را در نظر دارند)؛ «فَأَخَذُوا الرَّاحَةَ بِالنَّصَبِ(5)، و الرِّيَّ(6)بِالظَّمَاءِ؛ وَ اسْتَقْرَبُوا الاجَلَ فَبَادَرُوا الْعَمَلَ، وَ كَذَّبُوا الامَلَ فَلاحَظُوا الاْجَلَ».
آرى در آن هنگام كه راحت طلبان خوش گذران، آلوده انواع گناهانند آنها براى نجات از گناه و انجام مسئوليتها از آسايش چشم مى پوشند، آنها همچون فريفتگان دنيا نيستند كه در دام آرزوهاى دور و دراز گرفتار شوند و گذشتن ساعات و روزها و پايان عمر را به فراموشى بسپارند.
البتّه تحمل ناراحتيهاى اين جهان سبب آرامش و آسايش جاودان آنها مى شود. آن گونه كه امام(علیه السلام) در جاى ديگر مى فرمايد: «صَبَرُوا أَيَّاماً قَصِيرَةً أَعْقَبَتْهُمْ رَاحَةً طَوِيلَةً»(7)؛ (پرهيزگاران ايّام كوتاهى را شكيبايى كردند و اين كار، راحتى طولانى براى آنها فراهم ساخت).(8)