آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ایشان در شرح احوال «مردگان» می فرماید: «آنها همسايگانى هستند كه هيچ صدايى را پاسخ نمى گويند، به گريه ها اعتنا ندارند! و به همسايه خود کمکی نمى كنند. نه از زيان آنها ترسى است و نه به دفاع آنها اميدى، برون زمين را به درون آن تبديل كرده اند و خانه تنگ و تاريك را به جاى خانه هاى وسيع و غربت را به جاى ديدار اهل و عيال پذيرفته اند و ...». البته این سخن درباره دنياپرستان غافل و بى خبر مى باشد. اما طبق روایات، ارواح مومنین گاه دور هم جمع مى شوند و از حال يكديگر آگاه مى گردند و براى خود مجالسى دارند.

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 111 نهج البلاغه با تعبيرات بسيار ظريف و آموزنده اى به شرح حال مردگان پرداخته و مى فرمايد: (آنها همسايگانى هستند كه هيچ صدايى را پاسخ نمى گويند و در برابر هجوم ستمگران، كمكى براى نجات همسايه خود نمى كنند؛ و به گريه ها اعتنا ندارند!)؛ «فَهُمْ جِيْرَةٌ لا يُجِيْبُونَ داعِياً وَ لا يَمْنَعُونَ ضَيْماً(1)وَ لا يُبالُونَ مَنْدَبَةً(2)».اضافه بر اين چنان نسبت به همه چيز بى تفاوتند كه (نه از بارش باران خوشحال مى شوند، نه از قحطى مأيوس و ناراحت، همه گرد هم اند ولى تنهايند؛ همسايگان نزديكند ولى از هم دورند، در كنار هم اند ولى هيچ گاه به ديدار هم نمى روند، نزديكند اما با هم تماس نمى گيرند)؛ «إنْ جِيْدُوا(3)لَمْ يَفْرَحُوا وَ اِنْ قُحِطُوا لَمْ يَقْنَطُوا، جَمِيْعٌ وَ هُمْ آحادٌ، وَ جِيْرَةٌ(4)وَ هُمْ اَبْعادٌ، مُتَدانُونَ لا يَتَزاوَرُونَ، وَ قَرِيْبُونَ لا يَتَقارَبوُنَ».
به راستى وضع آنها عبرت انگيز است، همه چيز آنها با مردم دنيا متفاوت است؛ تا ديروز با هم بودند و به كمك هم برمى خاستند و به استقبال سالهاى پر نعمت مى رفتند و از خشكسالى در وحشت بودند و از راه هاى دور و نزديك به ديدار هم مى شتافتند ولى امروز خبرى نيست. در كنار هم اند اما كمترين خبرى از يكديگر ندارند، قبرهاى آنها به هم چسبيده، اما گويى فاصله ها از مشرق تا به مغرب است. آنها كه در عذاب برزخى هستند اگر شب و روز ناله و فرياد سر دهند، همسايه ديوار به ديوارشان، نه ناله آنها را مى شنود و نه در صورت شنيدن، كمكى از او برخاسته است.
در اینجا سوالی مطرح می شود که چگونه امام علی(علیه السلام) در اين خطبه، پيرامون «اهل قبور» مى فرمایند: «آنها همسايگانى هستند كه از يكديگر با خبر نيستند و به سراغ هم نمى روند». در حالی كه در روايات متعدّدى آمده كه «اهل قبور» گاه دور هم جمع مى شوند و از حال يكديگر آگاه مى گردند و براى خود مجالسى دارند. از جمله در حديثى مى خوانيم: زمانی که امام صادق(عليه السلام) به قبرستان وادى السلام که در پشت كوفه واقع شده است رفته بودند، فرمودند: «كَأَنِّي بِهِمْ حِلَقٌ حِلَقٌ قُعُودٌ يَتَحَدَّثوُنَ»(5)؛ (گويا آنها را مى بينم گروه گروه، حلقه زده نشسته اند و با هم سخن مى گويند). اين روايات با آنچه در خطبه بالا آمده چگونه سازگار است؟
پاسخ اين سؤال را توجّه به اين نكته روشن می سازد كه روايات مزبور درباره مؤمنان و صاحبان اعمال صالح است و آنچه در خطبه بالا آمده درباره دنياپرستان غافل و بى خبر مى باشد.
در ادامه اين خطبه امام(علیه السلام) در جمله هاى تكان دهنده اى مى فرمايد: (آنها عاقلانى هستند كه دشمنى ها از دل آنان رخت بربسته، و بى خبرانى هستند كه آتش كينه در دل آنها فرو مرده، نه از زيان آنها ترسى است و نه به دفاع آنها اميدى، برون زمين را به درون آن تبديل كرده اند و خانه تنگ و تاريك را به جاى خانه هاى وسيع و غربت را به جاى ديدار اهل و عيال و ظلمت را به جاى نور پذيرفته اند)؛ «حُلَماءُ قَدْ ذَهَبَتْ اَضْغانُهُمْ وَ جُهَلاءُ قَدْ ماتَتْ اَحْقَادُهُمْ. لا يُخْشَى فَجْعُهُمْ وَ لا يُرْجَى دَفْعُهُمْ إسْتَبْدَلُوا بِظَهْرِ الاْرْضِ بَطْناً، وَ بِالسَّعَةِ ضِيْقاً، وَ بِالاهْلِ غُرْبَةً وَ بِالنُّورِ ظُلْمَةً».
و در پايان اين سخن مى فرمايد: (آنها [انسانها] به سوى زمين باز مى گردند همان گونه كه در آغاز از زمين جدا شدند اين در حالى است كه همگى پا برهنه و عريانند!)؛ «فَجاءؤُوها كَما فَارَقُوها حُفاةً عُراةً».(6)
آرى! همانند «آدم» هنگامى كه از خاك آفريده شد، فرزندان او نیز به هنگام تولّد پابرهنه و عريانند و به هنگام بازگشت به زمين نيز چنين خواهند بود. تنها چيزى كه با خود مى برد اعمال اوست كه گاه بزرگترين بلاى جان او مى شود؛ همان گونه كه امام(عليه السلام) مى فرمايد: (آنها از روى زمين با اعمال خويش به سوى حيات ابدى و سراى جاودانى كوچ كردند، آن گونه كه خداوند متعال مى فرمايد: «همان طورى كه آفرينش را آغاز كرديم آن را باز مى گردانيم، اين وعده اى است قطعى كه به يقين آن را انجام مى دهيم!»)؛ «قَدْ ظَعَنوُا عَنْها بِأَعْمالِهِمْ إلى الْحَياةِ الدَّائمَةِ و الدَّارِ الْباقِيَةِ، كَمَا قالَ سُبْحانَهُ وَ تَعَالَى:«كَما بَدَاْنا أَوَّلَ خَلْق نُّعِيْدُهُ وَعْداً عَلَيْنا إِنَّا كُنَّا فاعِلِيْنَ»».(7).(8)