آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(علیه السلام) در نهج البلاغه، 9 دستور از فنون جهاد را به لشكريانش مى آموزد و می فرماید: «اى مسلمانان! لباس زيرين خود را ترس از خدا [و احساس مسؤليّت در برابر دشمنان حق] و لباس رويين خود را آرامش قرار دهيد. دندان ها را بر هم بفشاريد كه مقاومت جمجمه ها را در برابر ضربات دشمن بيشتر می كند. زره را كامل كنيد و شمشيرها را قبل از كشيدن از نيام، تكان دهيد و با خشم و بى اعتنايى به دشمن نظر افكنيد و به هر سو حمله كنيد و ضربه زنيد. از فاصله نزديك با لبه تيز شمشير، حمله كنيد و با پيش نهادن گام، شمشير را به دشمن برسانيد!».

امام علی(ع) در بخشی از خطبه 66 نهج البلاغه که در جریان صفین ایراد شده است نُه دستور از فنون جهاد الهى را _كه در ميدان جنگ بسيار كارساز است_ بيان مى فرمايد و در واقع لشكريانش را با اين سلاح ها مجهّز مى سازد.
در اوّلين و دومين دستور مى فرمايد: (اى مسلمانان! لباس زيرين خود را ترس از خدا [و احساس مسؤليّت در برابر دشمنان حق] و لباس رويين خود را آرامش و خونسردى قرار دهيد)؛ «مَعَاشِرَ الْمُسْلِمِينَ! اِسْتَشْعِرُوا الْخَشْيَةَ وَ تَجَلْبَبُوا السَّكِينَةَ».
جالب اين كه نخستين نكته اى كه امام(عليه السلام) بر آن تأكيد مى كند كه بايد با روح و جان جنگجويان عجين باشد، مسأله ترس از خدا و احساس مسئوليّت در برابر فرمان او است و اين مهمترين انگيزه اى است كه جهادگر با ايمان مى تواند داشته باشد و به خاطر آن تا پاى جان مقاومت مى كند! در حالى كه انگيزه هاى ديگر در برابر آن كم اثر است.
اين نكته نيز حائز اهمّيت است كه دومين دستور را حفظ آرامش و خونسردى ذكر مى كند؛ چرا كه هر گونه اضطراب و دستپاچگى در ميدان جنگ و در برابر دشمن، نشانه ضعف و ناتوانى و باعث جرأت و جسارت دشمن مى گردد. هميشه افراد قوى و نيرومند و شجاع، خونسردند و افراد ضعيف و ترسو، مضطرب و شتابزده.
در سومين دستور مى فرمايد: (دندان ها را بر هم بفشاريد! كه مقاومت جمجمه ها را در برابر ضربات دشمن بيشتر مى كند)؛ «وَ عَضُّوا عَلَى النَّوَاجِذِ، فَاِنَّهُ اَنْبَى(1)لِلسُّیُوفِ عَنِ الْهَامِ(2)».
گفته مى شود، اين كار دو فايده مهم دارد؛ نخست اينكه ترس و وحشت را از بين مى برد. به همين دليل انسان هنگامى كه از ترس مى لرزد، بطور ناخودآگاه دندان ها را به هم فشار مى آورد تا لرزه آنها ساكت شود و ديگر اينكه عضلات و استخوان هاى سر را محكم نگاه مى دارد تا در برابر ضربات دشمن آسيب كمترى ببيند.
در چهارمين دستور مى فرمايد: (زره را كامل كنيد!)؛ «وَ أَكْمِلُوا اللَّامَةَ».(3)
منظور از «كامل كردن زره» اين است كه آن را به وسيله «خُود» (كلاه آهنينى كه بر سر مى گذاشتند و مانند زره جنبه دفاعى داشت) و «ساعد بند» (ورقه آهنى كه به صورت نيم دايره درآمده و به ساعد مى بستند تا دست را در برابر ضربات تير، نيزه و شمشير حفظ كند) كامل كنند.
در پنجمين دستور مى فرمايد: (و شمشيرها را قبل از كشيدن از نيام، تكان دهيد! [تا به آسانى از نيام در آيد])؛ «وَ قَلْقِلُوا(4)السُّيُوفَ فِي أَغْمَادِهَا(5)قَبْلَ سَلِّهَا».
اين نكته، هر چند ظاهراً كوچك به نظر مى رسد؛ امّا در واقع دستور مهمّى است! چراكه، گاه ماندن شمشير در غلاف براى مدّت طولانى، سبب مى شود كه گوشه هايى از آن گير كند و در لحظات حسّاس كه لازم است فوراً بيرون كشيده شود يا خارج نشود و يا با تأخير خارج شود و در هر صورت ممكن است خطرات غير قابل جبرانى به وجود آورد.
در ششمين و هفتمين دستور مى فرمايد: (با خشم و بى اعتنايى به دشمن نظر افكنيد و به هر سو حمله كنيد و ضربه زنيد!)؛ «وَ الْحَظُوا الْخَزْرَ وَ اطْعُنُوا الشَّزْرَ».
«خَزْر» به معناى نگاه كردن با گوشه چشم است كه معمولا به هنگام غضب و گاه به هنگام بى اعتنايى، انسان آن را به كار مى برد و فايده استفاده كردن از اين روش در ميدان جنگ، نخست برافروختن آتش غضب در درون است كه همراهِ آن، تمام نيروهاى نهفته درون بسيج مى شود و قدرت انسان گاه چندين برابر مى شود و ديگر اين كه با تمام چشم نگاه كردن، دليل بر ترس و وحشت و ناتوانى است و سبب جسور شدن دشمن است.
«شَزْر» (بر وزن نذر) به معناى پراكندگى است و در ميدان جنگ، به ضرباتى گفته مى شود كه از چپ و راست بر دشمن وارد شود و توصيه امام(عليه السلام) به انتخاب اين روش، به خاطر آن است كه اگر جنگجويان ضربات خود را در يك سو متمركز كنند، دشمن احساس امنيّت مى كند و از طرف هاى ديگر ضربات متقابلى وارد خواهد ساخت. به علاوه ضرباتى كه بر يك طرف وارد شود - اگر درست دقّت كنيم - با هر دو حركت فقط يك ضربه بر حريف، وارد مى شود؛ در حالى كه ضرباتى كه از دو سو وارد مى شود با هر حركتى يك ضربه وارد مى گردد.
در هشتمين و نهمين دستور به دو نكته دقيق ديگر اشاره فرموده، مى افزايد: (از فاصله نزديك، با لبه تيز شمشير، حمله كنيد و با پيش نهادن گام، شمشير را به دشمن برسانيد!)؛ «وَ نَافِحُوا بِالظُّبَا وَ صِلُوا السُّيُوفَ بِالْخُطَا».
ذكر اين جزئيّات و نكته هاى باريك، در مورد جنگ هاى سنّتى و پيشين، نشان مى دهد كه امام(عليه السلام) به تمام فنون جنگ آشنا بوده و سربازان خود را براى استفاده بهتر از سلاح هاى جنگى خود تحت تعليم قرار مى داده است.(6)