آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

معناى تخيير حاكم شرع تعيين مقدار تعزير براساس هوى و هوس و اميال نفسانى نیست؛ كه از هر كس خوشش آمد مجازات سبكى براى وى در نظر گيرد، و حكم تعزير كسانى كه مورد تنفّر او هستند را سنگين تر صادر كند. بلكه بر وى لازم است با توجّه به امورى كه شرعاً موجب تخفيف يا تشديد جرم مى شود، مقدار تعزير را معيّن كند.

برخی از روایات دلالت دارد که میزان و کمیت تعزیر به اختیار حاکم شرع است؛ ولی معناى تخيير حاكم شرع تعيين مقدار تعزير براساس هوى و هوس و اميال نفسانى وى نخواهد بود، كه از هر كس خوشش آمد مجازات سبكى براى وى در نظر بگيرد، و حكم تعزير كسانى كه مورد تنفّر او هستند را سنگين تر صادر كند. بلكه بر وى لازم است با توجّه به امورى كه شرعاً موجب تخفيف يا تشديد جرم مى شود، مقدار تعزير را معيّن كند.
اشاره اى به اين مطلب در صحيحه حمّاد نيز ديده مى شود، زيرا امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد: «عَلَى قَدْرِ مَا يَرَاهُ الْوَالِي مِنْ ذَنْبِ الرَّجُلِ وَ قُوَّةِ بَدَنِه‏» (حاكم شرع مقدار تعزير را بر اساس قدرت بدنى مجرم، و نوع جرم ارتكابى مشخّص مى كند). البتّه روشن است كه دو موضوع مذكور در روايت فوق خصوصيّتى ندارد، بلكه لازم است تمام امورى كه در تخفيف يا تشديد مجازات تأثير دارد، مدّ نظر حاكم شرع باشد. از جمله اين كه:
1ـ مقدار علم و دانش و آگاهى مجرم بايد در ميزان مجازات لحاظ گردد. يعنى مجازات يك انسان عالم و دانشمند شديدتر و سنگين تر از فرد جاهل و بي سواد باشد. بدين جهت در روايات مى خوانيم كه: «خداوند از گناه هفتاد جاهل مى گذرد، قبل از آن كه گناه و تقصيرات يك عالِم را مورد عفو و اغماض قرار دهد».(1)
2ـ سنّ و سال مجرمين از ديگر امورى است كه حاكم شرع بايد به آن توجّه كند. زيرا هر عاقلى مجازات مرد كاملى را كه مرتكب جرمى شده، سنگين تر از جوان تازه بالغى مى داند كه به همان جرم آلوده شده است.
3ـ محيطى كه مجرم در آن زندگى مى كند نيز از عوامل تشديد يا تخفيف مجازات محسوب مى شود؛ زيرا بدون شك مجرمى كه در جامعه پاكيزه و بدور از عوامل و زمينه هاى فساد، آلوده گناه مى شود، با شخصى كه در جامعه آلوده به انواع مفاسد زندگى نموده، و لغزشى پيدا مى كند، يكسان نيست.
4ـ از ديگر امورى كه حاكم شرع به آن عنايت مى كند حسن سابقه يا سوء سابقه مجرم است؛ تعزير كسى كه اوّلين بار مرتكب جرمى شده، از مجازات مجرم سابقه دارى كه بارها آلوده گناه شده و مجازات گشته، سبكتر خواهد بود.
5ـ انگيزه ها و علل و عواملى كه بستر پيدايش جرم گرديده نيز نبايد از ديد حاكم شرع پنهان بماند؛ كسى كه عوامل متعدّد گناه و انگيزه هاى فراوان معصيت او را احاطه كرده و منتهى به وقوع جرمى گشته با كسى كه بدون عوامل و انگيزه هاى مذكور، يا با عوامل وانگيزه هاى سبكترى دست به خلاف مى زند، متفاوت است، و مجازات آنها يكسان نمى باشد. خداوند متعال اين عوامل را در نظر گرفته، و بدين جهت پيرمرد و پيرزنى كه آلوده عمل منافى عفّت مى شوند را مجازات سخت ترى مى كند.
آنچه ذكر شد تنها پنج نمونه از عوامل تخفيف يا تشديد مجازات بود، و منحصر به آن نمى باشد و حاكم شرع با توجّه به همه اين عوامل مقدار تعزير را مشخّص مى كند. حتّى اگر در مجرمى تعدادى از عوامل تخفيف دهنده و بخشى از عوامل تشديد مجازات وجود داشت، حاكم با توجّه به مجموعه عوامل، حكم صادر مى كند. از مطالب بالا روشن شد كه در حقيقت حاكم شرع مخيّر نمى باشد، بلكه ظاهراً و نسبت به مصاديق مختلف تخيير دارد.(2)