آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

هر چيزي كه نام خدا و ياد او را زنده مي كند ذكر او است؛ خواه به صورت اذكار متعارف باشد يا به صورت افكار متداول. حوزه درس مجلس ذكر است و معلّم و متعلّم هر دو مشغول به ذكر الهي ‏اند. و ظاهرا منظور از مذاكره خدا، مذاكره و مباحثه حول علوم الهي است؛ چون ذكر به معناي ياد است و اختصاصي به نام ندارد و مذاكره علمي پيرامون معارف و احكام، مصداق بارز ياد خداست. بر این اساس ذکر شامل هر گونه ذكر خدا مي شود خواه ذكر مناجاتي يا مناداتي و خواه ذكر علمي و گفتگوي فكري و فرهنگ دينی.

هر چيزي كه نام خدا و ياد او را زنده مي كند ذكر او است خواه به صورت اذكار متعارف بين ذاكران باشد يا به صورت افكار متداول بين عالمان؛ يعني حوزه درس مجلس ذكر است، معلّم و متعلّم هر دو مشغول به ذكر الهي ‏اند، اين مطلب را گذشته از تحليل معناي ذكر و استنباط هاي عمومي مي ‏توان از برخي احاديث وارد در اين باره نيز استظهار كرد:
لقمان به فرزندش گفت: «يَا بُنَيَّ اخْتَرِ الْمَجَالِسَ عَلَى عَيْنِكَ، فَإِنْ رَأَيْتَ قَوْماً يَذْكُرُونَ اللَّهَ فَاجْلِسْ مَعَهُمْ، فَإِنْ تَكُنْ عَالِماً يَنْفَعْكَ عِلْمُكَ وَ إِنْ تَكُنْ جَاهِلًا عَلَّمُوكَ وَ لَعَلَّ اللَّهَ أَنْ يُظِلَّهُمْ بِرَحْمَتِهِ فَتَعُمَّكَ مَعَهُمْ وَ إِذَا رَأَيْتَ قَوْماً لَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ فَلَا تَجْلِسْ مَعَهُمْ فَإِنَّكَ إِنْ تَكُنْ عَالِماً لَا يَنْفَعْكَ عِلْمُكَ وَ إِنْ تَكُنْ جَاهِلًا يَزِيدُوكَ جَهْلًا وَ لَعَلَّ اللَّهَ أَنْ يُظِلَّهُمْ بِعُقُوبَةٍ فَيَعُمَّكَ مَعَهُمْ».(1)
ظاهر مذاكره خدا مذاكره علوم الهي است به دليل اينكه فرمود: نشستن با ذاكران خدا، جاهل را عالم مي كند و ساير قرايني كه در اين حديث آمده است. لذا صاحب كتاب «وسائل الشيعه» فرموده: محدّثان بزرگوار اماميه مانند كليني(رحمه‏ الله) و ديگران از اين گونه احاديث، استفاده مذاكره علمي كرده ‏اند لذا اينها را در باب رجحان مباحثه‏ هاي علمي نقل كرده ‏اند آنگاه خود صاحب وسائل مي گويد: «در بسياري از موارد روايي، «ذكر» به معناي «علم» است».(2)
چون ذكر به معناي ياد است و اختصاصي به نام ندارد و مذاكره علمي پيرامون معارف و احكام، مصداق بارز ياد خداست؛ لذا حوزه تعليم و تعلّم، منطقه ذكر خدا خواهد بود و هر اثري كه بر مطلق ذكر (نه ذكر خاص) مترتّب باشد بر مذاكره علمي مترتّب خواهد شد، مثلاً آنچه درباره همنشين شدن خداوند با ذاكران وارد شده، شامل حوزه تعليم و تعلّم مي شود.
ابو حمزه ثمالي از حضرت امام محمد باقر(عليه ‏السلام) نقل كرد: در تورات اصيل و غير محرّف نوشته شده كه موساي كليم(عليه ‏السلام) از پروردگار خود پرسيد: آيا تو نزديكي تا با تو نجوا كنم يا دوري تا تو را ندا كنم؟ خداوند، وحي فرستاد: «أَنَا جَلِيسُ مَنْ ذَكَرَنِي‏... »(3) اطلاق حديث شامل هر گونه ذكر خدا مي شود خواه ذكر مناجاتي يا مناداتي و خواه ذكر علمي و گفتگوي فكري و فرهنگ ديني.(4)