آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«صبر» به معناي كنترل نفس در تنگناها و استقامت آن در انواع شدائد و مشكلات و عدم تشويش در سختيها و مصيبتها است. در روايتى آمده که پيامبر(ص) از جبرئيل پرسيدند: «صبر چيست؟ جبرئيل گفت: صبر اين است كه شكيبائى و استقامت ورزى در ناراحتى، چنانكه پايدارى مي ورزى در شادمانى و در بيمارى، چنانكه در سلامتى، پس نبايد شكايت كند صابر از كيفيت حال خود نزد خلق بواسطه مصيبت و بلاهائى كه به او رسيده است».

براى روشن شدن معنا و مفهوم «صبر»، به سراغ يك لغوى بزرگ و سپس يك معلم اخلاق و خود ساخته رفته، و گوش جان به سخنان جانبخش آنها مى سپاريم: راغب اصفهانى در كتاب خود «مفردات» گويد: «الصَّبرُ، اَلامساكُ فِى الضّيق»(1)؛ (صبر، كنترل نفس در تنگنا [و استقامت آن در انواع شدائد و مشكلات] است). مرحوم محمدمهدى نراقى در «جامع السعادات» صبر را چنين تعريف مى كند: «الصَّبْرُ ثباتُ النّفسِ و عدمُ اِضْطرابِها فى الشدائِد و المَصائب باَنْ تُقاوَمَ مَعَها بِحيث لاتُخْرجُها عَنْ سِعَةِ الصّدر و ما كانت عليه قبل ذلك من السرور و الطمأنينة»(2)؛ (صبر، استقامت و پايدارى نفس و عدم تشويش در سختيها و مصيبتها است، به نحوى كه مقاومت كنى در برابر آن سختيها و بلاها و خارج نكنى نفس خود را از سعه صدر و از آن حالت سرور و آرامشى كه بر آن حاكم بود).
در روايتى از پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) هم تفسير صبر چنين آمده است. حضرت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) از جبرئيل پرسيدند: «فَمَا تَفسِيرُ الصَّبرِ؟»؛ (صبر چيست؟) قال: «تَصبِرُ فِى الضَّرَّاءِ كَمَا تَصبِرُ فِى السَّرَّاءِ وَ فِى الفَاقَةِ كَمَا تَصبِرُ فِى العَافِيَةِ، فَلَايَشكُو حَالَهُ عِندَ الخَلقِ بِمَا يُصِيبُ مِنَ البَلَاءِ»(3)؛ (جبرئيل گفت: صبر اين است كه شكيبائى و استقامت ورزى در ناراحتى، چنانكه پايدارى مي ورزى در شادمانى و در بيمارى، چنانكه در سلامتى، پس نبايد شكايت كند صابر از كيفيت حال خود نزد خلق بواسطه مصيبت و بلاهائى كه به او رسيده است)و در يك جمله، در هر حال پايدارى ورزد.(4)