آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«طهارت باطنی» به عنوان راز و حكمت عبادت تعيين شده است؛ حتی در اعمال عبادی مانند وضو، غسل و تیمم نیز مراد اصلی طهارت ظاهري نیست زیرا در غسل و وضو، ممکن است تصور شود منظور طهارت ظاهری است که بوسیله آب حاصل می شود، اما در ادامه این دستور که امر به تیمم می فرماید، روشن می کند که با امر به مالیدن خاك به دست و صورت منظور «طهارت معنوي» می باشد. وقتی روح انسان از تکبر و غرور طاهر گردید، دیگر در مقابل پروردگار نمی ایستد، بلکه شکرگزار او می شود.

طهارت به عنوان راز و حكمت عبادت تعيين شده است؛ اما مراد طهارت ظاهري نیست. اگر خداوند درباره وضو گرفتن مي فرمود: وضو بگيريد براي آنكه پاك شويد، انسان خيال مي كرد كه اين آب، ظاهرِ بدن را شستشو مي كند و به انسان طهارت ظاهري مي دهد؛ اما اين معنا را درباره تيمم هم مي فرمايد، كه تيمم بگيريد، صورت را خاك ‏آلود كنيد، تا پاك شويد. آب ممكن است انسان را به طهارت ظاهري طاهر كند؛ اما دستها را خاك‏ آلود كردن و به صورت كشيدن، انسان را به «طهارت معنوي» مي رساند.
در تشريح تيمم مي فرمايد: «فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَيْديکُمْ مِنْهُ ما يُريدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لکِنْ يُريدُ لِيُطَهِّرَکُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ»(1)؛ (آنجا كه آب نيافتيد از خاك طيب و پاك استفاده كرده و تيمم كنيد. چهره و دستها را از [معبد] روي زمين خاك آلود و مسح كنيد. خدا نمي خواهد بر شما تنگ بگيرد، ليكن اراده پاكي شما را نموده و مي خواهد نعمت خويش را بر شما تمام كند. باشد كه سپاس گزاريد).
برخي از فقها از اينكه انسان تنها دست به سنگ صاف بزند و به صورت بكشد اشكال كرده گفته‏ اند: چون در آيه كريمه آمده: (منه) پس چيزي بايد از زمين به صورت انسان بچسبد؛ بايد صورت را خاك ‏مالي كرد تا گرد و غبار از زمين به صورت بچسبد. آنگاه فرمود: خداوند نمي خواهد هيچ گونه دشواري بر شما تحميل كند؛ بلكه مي خواهد شما را پاك كند. معلوم مي شود انسان از اينكه در تيمم خاك را به صورتش مي ‏مالد پاك مي شود. از چه چيزي پاك مي شود؟ بديهي است اين عمل غرور و تكبر را از انسان مي گيرد و انسان را تطهير مي كند. اگر انسان را تطهير كرد ديگر انسان در برابر خواسته خداوند سخني ندارد؛ نمي گويد «من نظرم آن است» پس طهارتي كه مطلوب پروردگار است پاك شدن از غرور و كبر است.
همان‏طور كه خداوند سبحان، نعمتهاي ظاهري را بر مي شمارد و سپس مي فرمايد: شاكر نعمت باشيد، تيمم را هم به عنوان نعمت، ذكر مي كند تا انسان در برابر اين نعمت شاكر باشد.(2)