آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ثواب «ذكر» و ياد خداوند در وقت صبح مضاعف و بيشتر از بقيه اوقات است؛ زیرا در روایت آمده است که: «كسى كه نماز صبح بگزارد و در جايگاه خود بنشيند و ذكر خدا بگويد تا خورشيد طلوع كند، خداوند او را از آتش مستور می گرداند» و در روایت دیگری آمده که: «در بهشت براى چنین شخصی هفتاد درجه است» و «اجر او مثل حجّاج خانه خدا است و گناهان او آمرزيده مى شود».

امام علي(عليه السلام) در بخشي از خطبه متقين در بيان اوصاف آنها می فرمايد: «... وَ يُصبِحُ وَ هَمُّهُ ذِكرٌ»؛ (پرهيزکاران، شب را به صبح مي آورند و اهتمامشان ذكر و ياد خداست). مرحوم خوئي در «شرح نهج البلاغه» مي آورد: «اما اين كه همّ آنها در صبحگاه ذكر است، براى تاكيد استحباب ذكر در آن وقت است و دليل بر اين استحباب روايات است. سپس سه روايت در اين باره ذكر مى كند:
1ـ عمير بن ميمون گويد: «امام حسن(عليه السلام) را ديدم كه وقتى نماز صبح مى خواند در جايگاه خود مى نشست تا خورشيد طلوع كند؛ و شنيدم از آن امام كه مى فرمود: شنيدم از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) كه مى فرمود: «مَنْ صَلَّى الفَجْرَ ثُمَّ جَلَسَ فِى مَجْلِسِهِ يَذكُرُ اللّهَ حَتَّى تَطَّلِعَ الشَّمسُ سَتَرَهُ اللّهُ مِنَ النَّارِ سَتَرَهُ اللّهُ مِنَ النَّارِ سَتَرَهُ اللّهُ مِنَ النَّارِ»؛ (كسى كه نماز صبح بگزارد و در جايگاه خود بنشيند در حالى كه ذكر خدا گويد تا خورشيد طلوع كند، خداوند او را از آتش مستور گرداند و آن حضرت اين جمله را سه بار تكرار فرمودند)».
2ـ انس در حديثى گويد: «رسول الله(صلی الله علیه و آله) به عثمان بن مظعون فرمودند: كسى كه نماز صبح را با جماعت بگزارد و سپس بنشيند و ذكر خدا گويد تا خورشيد طلوع كند، در بهشت براى او هفتاد درجه است كه فاصله هر دو درجه مثل حضور اسب سريعى است كه هفتاد سال مخفى باشد [شاید مراد این باشد که اسب تندرویی كه آشكار نيست اگر فرض شود هفتاد سال حركت كند اين مقدار مسافتى كه طى مى كند فاصله هر دو درجه است]».
3ـ امام حسن(عليه السلام) فرمودند: «شنيدم از پدرم على بن ابيطالب(عليهما السلام) كه مى فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) چنين فرمود: هر انسانى در مصلاّئى كه نماز صبح را اقامه كرده بنشيند و ذكر خدا گويد تا خورشيد طلوع كند، اجر او مثل حجّاج خانه خدا است و گناهان او آمرزيده مى شود».
سپس مرحوم خوئى اضافه مى كند: «نكته ديگرى در ذكر صبحگاه است كه خداوند روز را براى بدست آوردن معاش، طلب رزق و جستجوى فضل و رحمت خود قرار داد، هم چنين براى سكون و راحتى و خواب، شب را خلق كرد و براى ذكر در صبح، دخالتى عظيم در رزق و روزى است. از اين جهت اهتمام پرهيزکاران به ذكر در صبح است».(1)
اما اين كه روز را براى رزق و معاش قرار داده چون فرمود: «وَ جَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتاً * وَ جَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاساً * وَ جَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشاً»(2)؛ (و خواب شما را مايه آسايش قرار داديم، و شب را پوششى براى شما گردانيديم، و روز را وقت طلب معيشت قرار داديم).
و اما دليل بر اين كه ذكر و ياد خدا در صبحگاه موجب ازدياد رزق مى شود، اخبار زيادى است كه مرحوم خوئى دو روايت آن را در «شرح نهج البلاغه» خود نقل كرده است:
1ـ از امام صادق(عليه السلام) روايت شده كه فرمودند: «نشستن بعد از نماز صبح و خواندن تعقيبات و دعاء كردن تا اين كه خورشيد طلوع كند، بهتر است از سير و تلاش كردن در زمين براي طلب روزي». يعنى اگر انسان به ياد خدا بود و سپس به دنبال روزى رفت، خدا او را موفق تر مى كند تا كسى كه بلافاصله بعد از نماز به دنبال كار برود.
2ـ حمّاد بن عثمان گفت: «از امام صادق(عليه السلام) شنيدم كه مى فرمود: نشستن مرد در تعقيب نماز صبح تا طلوع خورشيد نافذتر و مؤثرتر است در طلب رزق از سوار شدن در دريا و حركت در آن. گفتم گاهى حاجت و نيازى براى مرد است كه مى ترسد[اگر دير شود] فوت شود؛ فرمود: داخل آن كار شود و به دنبال حاجتش رود و ذكر خداوند عزوجل گويد؛ زيرا او مادامى كه وضو دارد در حال تعقيبات است».
پس، از اين روايات به دست مى آيد كه بهتر است انسان بعد از نماز، ذكر خدا را بگويد و مشغول به تعقيبات شود و اگر كارى ضرورى بود كه نمى تواند بنشيند، حضرت فرمودند: «با ياد خدا به دنبال آن كار رود و مادامى كه وضو دارد مثل اين است كه در تعقيبات نماز است».(3)