آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مداومت در عمل، سخت تر از انجام خود عمل است. به فرموده امام على(ع): «با فضيلت ترين عمل، عملى است كه مداوم باشد گرچه كم باشد». مداومت بر عمل در ابتدا سخت است؛ ولی موجب ریاضت نفس می شود. در روایتی آمده است که می فرماید: «عمل كم مداوم، بهتر از عمل زيادى است كه موجب خستگى و افسردگى شود». در روايت دیگر آمده كه يك سال بر عمل مداومت كنيد، زيرا در هر سال يك شب قدر است مداومت كنيد تا آن شب را درك كنيد. در شرح حال علمایی مثل مرحوم کلباسی، شیخ انصاری و ... آمده که بر اعمال عبادی خود مداومت شدید داشته اند.

مداومت و پشتكار در عمل مشكل تر از انجام اصل عمل است و آنچه مهم است، مداومت است وگرنه گاهى انسان بطور اتفاقى عمل نيكى انجام مى دهد؛ مثلا شب دچار بى خوابى شده مى گويد بگذار نماز شب بخوانيم يا تلاوت قرآن كنيم. اگر به همين مقدار بسنده كند به جائى نمى رسد بايد در عملِ نيك، پشتكار به خرج داد و اين ارزشمند است كه مولى على(عليه السلام) فرمودند: «اَفْضَلُ العَمَلِ اَدَوَمُهُ و اِنْ قَلَّ»(1)؛ (با فضيلت ترين عمل، عملى است كه مداوم باشد گرچه كم باشد).
گاهى انسان كارى را با شوق و گرمى شروع مى كند؛ ولى پس از مدتى از آن سرد مى شود، در تعليم و تعلم ما بسيار ديديم و فهميديم كه استعدادِ زياد، انسان را به جائى نمى رساند، آنچه مى رساند مداومت بر عمل است، حتى آنها كه استعداد خوب دارند با پشتكار در عمل به جائى مى رسند نه فقط با استعداد!
مداومت بر عمل، گرچه در ابتدا سخت است؛ ولى بسيار در تصميم گيري هاى زندگى مؤثر است، زيرا خود پشتكار و مداومت، رياضتى براى نفس است و او را در حوادث دهر و كشاكش آن ورزيده مى كند، عمل زياد بى محتوى كه موجب خستگى و ملالت شود انسان را به جائى جز سرخوردگى از عمل نمى كشاند. از روايات استفاده مى شود «قَلِيلٌ تَدُومُ عَلَيهِ خَيرٌ مِن كَثِيرٍ مَمْلولٍ مِنهُ»(2)؛ (عمل كم مداوم، بهتر از عمل زيادى است كه موجب ملالت و خستگى و افسردگى شود).
از عائشه و ام سلمه پرسيده شد چه عملى محبوبتر نزد رسول الله(صلى الله عليه و آله) بود؟ گفتند: «مَا دِيمَ عَلَيهِ وَ اِنْ قَلَّ»(3)؛ (عملى كه مداومت بر او شده گرچه كم باشد).
از امام صادق(عليه السلام) نقل شده كه امام سجاد(عليه السلام) بسيار مى فرمودند: «اِنِّى لَاُحِبُّ اَنْ اُدَاوِمَ عَلَى العَمَلِ وِ اِنْ قَلَّ»(4)؛ (من دوست دارم مداومت بر عمل كنم گرچه كم باشد).
امام صادق(عليه السلام) از پدرشان نيز نقل مى كند كه مى فرمود: «دوست دارم مداومت بر عمل را وقتى نفس من عادت دهد مرا، و اگر چيزى از اعمال شب از من فوت شود، روز قضا كرده و اگر روز فوت شود، شب قضا مى كنم و محبوبترين اعمال نزد خداوند عملى است كه مداومت بر آن شود»(5). در بعضى روايات هم تأكيد شده كه اگر عملى را شروع كرديد يك سال مداومت بر آن كنيد؛ زيرا در هر سال يك شب قدر است، مداومت كنيد تا آن شب را درك كنيد.(6) در روايت ديگر مى فرمايد: «هر پنجشنبه و اول هر ماه، اعمال انسان عرضه مى شود و اعمال يك سال در نيمه شعبان عرضه مى شود».(7)
شما احوال علماء را ببينيد كه در مداومت بر عمل و پشتكار چه مى كرده اند؟ و چگونه ریاضت نفس مى كرده اند، در مورد حاج محمد ابراهيم كلباسى(رحمه الله) كه از معاصران مرحوم ميرزای قمى و سيد شفتى و از شاگردان بحرالعلوم و صاحب رياض و... است آورده اند: شب قدر را با عبادت ادراك كرد، زيرا مدت يك سال، شب تا صبح عبادت كرد و معلوم است كه شب قدر از شب هاى سال بيرون نيست(8).
در اجازه اى كه مرحوم علامه مجلسى اوّل براى فرزندش ملامحمدباقر صاحب «بحارالانوار» نوشته او را به قرائت يك جزء قرآن در هر روز و مطالعه و تفكر در نامه اميرالمؤمنين(علیه السلام) به امام حسن(عليه السلام) كه در نهج البلاغه مسطور است، سفارش مى كند(9) (معلوم است تا خود چنين نمى كرده، اين چنين سفارش نمى نمود).
در شرح حال حاج ملاّ هادى سبزوارى آمده است كه هر شب در زمستان و تابستان و بهار و پائيز، ثلث آخر شب را بيدار بودند و در تاريكى شب عبادت مى نمودند، تا اول طلوع آفتاب.(10)
در شرح حال شيخ انصارى نوشته اند، «عباداتى كه شيخ از سن بلوغ تا آخر عمر به آنها ادامه مى داد، گذشته از فرائض و نوافل شبانه روزى و ادعيه و تعقيبات عبارت بودند از: قرائت يك جزء قرآن و نماز حضرت جعفر طيار و زيارت جامعه و عاشورا در هر روز.(11)
در احوالات امام امت هم نقل شده كه زيارت جامعه در هر شب براى حضرت مولى الموحدين(عليه السلام) را در نجف فراموش نكردند و حتى وقتى هوا مناسب نبود و نمی توانستند به حرم مشرف شوند، پشت بام رفته و آن حضرت را زيارت مى كردند.(12)