آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

یک مدير، بايد از «آگاهيها» و «تجربه هاى گذشته» استفاده کند و آنها را بدقّت مورد بررسى قرار دهد و هرگز مواردى را كه به ناكامى منجر شده، فراموش نكند؛ هيچ گاه اصرار به آزمودن آزموده ها و پيمودن راهى را كه نتيجه آن قبلا منفى بوده، نداشته باشد؛ كه در حديث معروف آمده: «مومن دو بار از يك سوراخ گَزيده نمى شود». علاوه بر اینکار باید از مشاوران آگاه و دلسوز استفاده کند. مشورت به فرموده رسول اکرم(ص) رحمت الهی و مایه هدایت است و امیرالمومنین(ع) آن را بهترین مشاور دانسته اند.

مدير، بايد قبل از هر چيز براى انجام وظايفى كه به عهده او محوّل شده، تصميم گيرى لازم را به عمل آورد و براى انجام اين مقصد بايد از امور زير كمك گيرد:
الف ـ «آگاهيها» و «تجربه هاى گذشته».
در اين قسمت بايد آنچه را از نظر علمى خوانده، يا در مشاغل ديگر به عنوان تجربه اندوخته، همه را بدقّت مورد بررسى مجدد قرار دهد و هرگز مواردى را كه به ناكامى منجر شده، فراموش نكند؛ هيچ گاه اصرار به آزمودن آزموده ها و پيمودن راهى را كه نتيجه آن قبلا منفى بوده، نداشته باشد؛ كه در حديث معروف آمده: «إنَّ الْمُؤْمِنَ لا يُلْدَغُ مِنْ حُجْر مَرَّتَيْنِ»(1)؛ (مومن دو بار از يك سوراخ گزيده نمى شود).
اين نكته شايان توجّه است كه آموزشهاى كلاسيك در زمينه مديريّت، هر قدر عميق و گسترده باشد هرگز جاى مسائل تجربى را نمى گيرد، بلكه ارزش آنها نيز با محك تجربه تعيين مى شود.
کما اینکه در جبهه های جنگ، جوانان باهوشى مشغول نبرد بودند كه تجربيات عملى آنها بر بسيارى از فرماندهان كلاسيك دنيا برترى داشت؛ و اين مخصوص جنگ نيست، اين اصل همه جا حاكم است.
اميرمؤمنان على(عليه السلام) مى فرمايد: «وَ فِى التَّجارُبِ عِلْمٌ مُسْتَأْنَفٌ»(2)؛ (تجربيات، علم و دانش جديدى است!).
ب ـ بهره گيرى هر چه بيشتر از «مشاوره».
جالبترين تعبير در اين زمينه، در كلام اميرمؤمنان(عليه السلام) وارد شده، آنجا كه مى فرمايد: «لا ظَهيرَ كَالْمُشاوَرَةِ»(3)؛ (هيچ پشتيبانى همچون مشورت نيست!) و به اين ترتيب، انسان از طريق مشورت مى تواند تمام ارزشهاى فكرى ديگران و تجربيات آنها را در اختيار خود قرار دهد.
علاوه بر دستور صريحى كه قرآن در دو آيه از سوره هاى «آل عمران» و «شورى» در اين زمينه داده و همگان را به شورا دعوت كرده، زندگى شخص پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) و ائمّه هدى(عليهم السلام) نشان مى دهد كه حتّى با داشتن علم سرشار الهى و تحصيل در مكتب «وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ...»(4)؛ (و آنچه را نمى دانستنى، به تو آموخت...)، و ارتباط با سرچشمه جوشان و پر فيضان وحى و عدم نیاز به مشورت، هرگز كارهاى مهم را بى مشورت اصحاب و ياران خود انجام نمى دادند؛ و حتّى گاه كه نتيجه شورا با نظر خودشان مخالف بود، نظر خود را كنار مى گذاشته و به مشورت عمل مى كردند تا «اُسوه» اى باشند براى هر زمان!
در داستان جنگ «احد» آمده است كه پيامبر(صلى الله عليه و آله و سلم) عقيده داشت مسلمانان از شهر خارج نشوند، ولى اكثريّت اصحاب، طرفدار خروج از شهر و رفتن به كنار كوه «احد» بودند؛ و حوادث بعد نشان داد كه اين، نظريه صحيحى نبود؛ و تحمّل اين ضايعات بزرگ، براى تحكيم پايه مشورت در ميان مسلمين قابل قبول بود، و خود رسول اكرم(صلى الله عليه و آله و سلم) به اين مطلب تصريح فرمود؛ آنجا كه مى گويد: «أما إنَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ لَغَنِيّانِ عَنْها وَ لكِنْ جَعَلَهَا اللّهُ رَحْمَةً لامَّتى، فَمَنِ اسْتَشارَ مِنْهُمْ لَمْ يُعدم رُشْداً وَ مَنْ تَرَكَها لَمْ يُعدم غَيّاً»(5)؛ (خداوند و پيامبرش از مشورت نمودن بى نيازند و لكن خدا آن را وسيله رحمت براى امّت من قرار داد، زيرا كسى كه به شور بنشيند، از رشد و سعادت باز نمی ماند و هر كه آن را ترك كند، از گمراهی در امان نیست).
بنابراين، آنجا كه پيامبر با وجود بى نيازيش، با امّت خود مشورت مى كند؛ به طريق اولى پيروان او ملزم به مشورتند.
امّا با تمام اهمّيتى كه مشورت دارد، بايد توجّه دقيق به شرايط آن داشت؛ زيرا هر كس را به عنوان مشاور، بويژه در كارهاى مهم و سنگين، نمى توان انتخاب كرد. زیرا كه مشورت با كسانى كه واجد شرايط نيستند نتيجه معكوس مى بخشد، و انسان را در تصميم گيريها ضعيف و ناتوان و گمراه مى سازد.(6)