آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

تحريم قرضى كه زيادى «فعليه» در آن شرط شده در روایات کاملاً واضح است. مثلا شخصی به امام صادق(ع) عرض كرد: ما با گروهى از مردم عراق رفت و آمد داريم، وامى به آنها مى دهيم آنها نيز غلات خود را براى فروش به ما مى دهند و سودى از آن به ما مى رسد. امام(ع) فرمود: «اشكال ندارد» و این بدان خاطر است که در هنگام دادن قرض انجام چنين كارى را بر آنها شرط نكرده بودند و لذا مفهوم روایت عدم جواز این کار در صورت شرط کردن است.

تحريم رباى قرضى كه زيادى «فعليه» در آن شرط شده در روایات کاملاً واضح است؛ مثل اينكه كسى وامى بدهد و شرط كند وام گيرنده لباس او را بدوزد يا اتومبيل اش را تعمير كند.
تحريم اين نوع از ربا در روايت جميل ابن دراج، از امام صادق(عليه السلام) وارد شده است. به متن آن توجّه فرماييد: «قالَ: قُلْتُ لَهُ: اَصْلَحَكَ اللهُ اِنّا نُخالِطُ نَفَراً مِنْ اَهْلِ السَّوادِ(1) فَنُقْرِضُهُمُ الْقَرْضَ وَيَصْرِفُونَ اِلَيْنا غَلاّتِهِ فَنَبيعُها لَهُمْ بِاَجْر و َلَنا في ذلِكَ مَنْفَعَةٌ، فَقالَ: لابَاْسَ»؛ (به امام(عليه السلام) عرض كردم خداوند شما را به سلامت دارد، ما با گروهى از مردم عراق رفت و آمد داريم، وامى به آنها مى دهيم آنها نيز غلات خود را براى فروش به ما مى دهند و سودى از آن به ما مى رسد فرمود: اشكال ندارد).(2)
اشاره به اينكه چون انجام چنين كارى را بر آنها شرط نكرده ايد، اشكالى ندارد و هرگاه فروش غلات به صورت شرط در قرارداد وام ذكر مى شد ربا و حرام بود، و اين از قبيل شرط فعل است.
ولى چون اين مسأله به صورت شرط نبوده است، لذا امام(عليه السلام) مى فرمايد اشكالى ندارد. قابل توجه اينكه در ذيل اين روايت آمده است: «اگر آنها غلاتشان را به ما ندهند كه بفروشيم، به آنها قرض نمى دهيم» و اين جملات نشان مى دهد كه انگيزه آنها زيادى فعليّه بوده است، نه اينكه به صراحت اين شرط را با وام گيرنده كرده باشند و الاّ ربا و حرام است.(3)