آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

فخر رازي در تفسیر این واژه سه قول مطرح می کند که قول اول با ظاهر آيه نمي سازد؛ و قول دوم بسيار نامأنوس است؛ اما قول سوم که قول صحيح است و از روایت ابن عباس - که بسیاری از علمای اهل سنت نیز آنرا نقل کرده اند - برداشت کرده آن است که: پيامبر(ص) دستشان را بر سينه اش گذارد و فرمود: «من منذرم و علي(ع) هدايتگر است».

خداوند در آيه 7 سوره رعد، پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله) را مخاطب ساخته مى فرمايد: (تو تنها انذار كننده و بيم دهنده اى، و براى هر قوم و ملتى، هدايت كننده اى است)؛ «اَّنَما اَنْتَ مُنْذِرُ وَ لِكُلِّ قَوم هاد». فخر رازى در تفسير اين آيه سه قول نقل مى كند:
نخست اينكه منذر و هادى هر دو به يك معنى است، بنابراين مفهوم آيه چنين است: «تو فقط انذار دهنده و هدايت كننده هر قوم هستى».
دوم: انذار كننده، پيامبر(صلى الله عليه وآله) و هدايت كننده، خدا است.
سوم: انذار كننده پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) و هدايت كننده على(عليه السلام) است؛ زيرا ابن عباس مى گويد: پيامبر(صلى الله عليه وآله) دست مباركش را بر سينه خود گذارد و فرمود: «اَنَا الْمُنْذِرُ»، سپس اشاره به شانه على(عليه السلام) كرد و فرمود: «اَنْتَ الْهادِىُ يا عَلى! بِكَ يَهْتَدى الْمُهتَدُونَ مِنْ بَعْدى!»(1)؛ (تو هدايت كننده‌اى اى على! و به وسيله تو بعد از من هدايت شوندگان هدايت مى شوند).
اين تفسيرهاى سه گانه را بعضى ديگر از مفسران نيز نقل كرده اند ولی بعضى از مفسران اهل سنت اصرار دارند كه تفسير آيه يكى از دو تفسير اول است؛ زيرا تفسير سوم مناسب طرز فكر آميخته با تعصب آنها نيست.
اين در حالى است كه تفسير اول به يقين با ظاهر آيه سازگار نيست؛ زيرا اگر بنا بود هر دو وصف براى پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) باشد بايد بفرمايد: «اِنَما اَنْتَ مُنْذِرُ وَ هاد لِكُلِ قَوْم»، و به تعبير ديگر نبايد «لكلّ قوم» كه جار و مجرور است مقدم بر «هاد» شود، و اگر مقدم شود بايد هر دو وصف مقدم گردد و گفته شود «اِنَما اَنْتَ لِكُلِّ قَوْم مُنْذِرٌ وَ هاد»، كوتاه سخن اينكه هيچ وجهى براى مقدم شدن «لكلّ قوم» بر يكى از دو وصف و تأخير از ديگرى به نظر نمى رسد يا بايد بر هر دو مقدم شود و يا از هر دو به تأخير بيفتد. (دقت كنيد).
تفسير دوم نيز بسيار نامأنوس و نامناسب است؛ زيرا در هادى بودن خدا شك و ترديدى نيست كه نياز به بيان داشته باشد. به علاوه ظاهر اين جمله آن است كه در هر عصر و زمانى هدايت گر خاصى است در حالى كه خداوند يگانه و يكتا است؛ اين يگانگى با تعددى که از جمله «لِكُلِّ قَوْم هاد» استفاده مى شود، سازگار نيست.
بنابراين تنها تفسيرى كه براى آيه قابل قبول است، اين است كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) انذار كننده است و براى هر قوم در هر عصر و زمان هدايت گرى است.
آيا اين هدايت گر اشاره به علماء و دانشمندان هر قوم و هر زمانى است؟
پاسخ اين سؤال نيز منفى است؛ زيرا در هر عصر و زمان، علماء و دانشمندان متعددى وجود دارند نه يك هدايت گر. همان گونه كه پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) يك نفر بود، هدايت گر مسلمين در هر عصر و زمان يكى است.
به تعبير ديگر پيامبر(صلى الله عليه وآله) بنيان گذار دين است از طريق انذار، و امام ادامه دهنده راه او است از طريق هدايت.
اينها نكاتى است كه از خود آيه استفاده مى شود و اگر به سراغ رواياتى كه از طرق اهل سنت و شيعه در اين زمينه نقل شده برويم مسئله روشن تر مى شود.(2)