آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

کلمه «امام» و جمع آن «ائمّه» درست 12 بار در قرآن آمده است. واژه امام در قرآن به معنى لوح محفوظ، راه و جاده و همچنین كتاب تورات اطلاق شده است. گاه به معنای پيشوايان صالح و الهى و گاه پيشوايان كفر و ضلالت هم استعمال شده است و در يك مورد هم بر مفهوم جامعى كه امامان هدايت و ضلالت را شامل مى شود اطلاق گردیده است.

اين واژه و جمع آن «ائمّه» درست دوازده بار در قرآن مجيد آمده است! (هفت بار به صورت مفرد و پنج بار به صورت جمع).

در يك مورد، به معنى لوح محفوظ است «وَ كُلُّ شَىْء اَحْصَيْناهُ فى إمام مُبين»(1)؛ (و همه چيز را در كتاب آشكار كننده اى بر شمرده ايم) به خاطر اينكه در قيامت رهبر و پيشواى فرشتگان، براى سنجش ارزش اعمال انسانها است و همه از آن الهام مى گيرند؛ و يكبار نيز به معنى راه و جاده به كار رفته «وَ إنَّهُما لَبِإمام مُبين»(2)؛ (اين دو بر سر راه آشكار است!) زيرا انسان براى رسيدن به مقصود، راه ها را مورد توجه قرار مى دهد؛ و دوبار بر تورات اطلاق شده كه پيشواى قوم يهود بود، مى فرمايد: «وَ مِنْ قَبْلِهِ كِتابُ مُوسى إماماً وَ رَحْمَةً»(3)؛ (و پيش از آن، كتاب موسى كه پيشوا و رحمت بود نشانه هاى آنرا بيان كرد).

و در پنج مورد به پيشوايان صالح و الهى اطلاق گرديده مانند: «قالَ إنّى جاعِلُكَ لِلنّاسِ اِماماً»(4)؛ (خداوند به ابراهيم فرمود: من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم) و در جاى ديگر درباره گروهى از پيامبران مى فرمايد: «وَ جَعَلْناهُمْ اَئِمَّةً يَهْدوُنَ بِاَمْرِنا»(5)؛ (و آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما، [مردم را] هدايت مى كردند).

همين مفهوم كلى و جامع در آيات 74 سوره «فرقان»، 5 سوره «قصص» و 24 سوره «سجده» نيز آمده است.

در يك مورد نيز به معنى پيشوايان كفر و ضلالت ذكر شده: «فَقاتِلْوا اَئِمَّةَ الْكُفْرِ»(6)؛ (با پيشوايان كفر پيكار كنيد).

و در يك مورد بر مفهوم جامعى كه امامان هدايت و ضلالت را هر دو شامل مى شود، نيز اطلاق گرديده است «يَوْمَ نَدْعو كُلُّ اُناس بِاِمامِهِمْ»(7)؛ (روزى كه هر گروهى را با پيشوايشان فرا مى خوانيم).

به هر حال موارد مختلف استعمال اين واژه در قرآن درست دوازده مورد است.(8)