کلمه «امام» و جمع آن «ائمّه» درست 12 بار در قرآن آمده است. واژه امام در قرآن به معنى لوح محفوظ، راه و جاده و همچنین كتاب تورات اطلاق شده است. گاه به معنای پيشوايان صالح و الهى و گاه پيشوايان كفر و ضلالت هم استعمال شده است و در يك مورد هم بر مفهوم جامعى كه امامان هدايت و ضلالت را شامل مى شود اطلاق گردیده است.
«امام» بر وزن «كتاب» به هر چيز كه انسان به آن توجه كند و مقصود او واقع شود گفته مى شود. گاه گفته مى شود: امام جمعه، امام جماعت، امام هدايت و گاه گفته مى شود امام ظلالت. «مقاييس اللغة» آن را به معنى اصل و مرجع و جماعت و دين دانسته، و امام را به كسى اطلاق کرده که به او اقتدا شود و در كارها پيشوا باشد. در «لسان العرب» امام به معنای پيشوا، معلم، ريسمانى كه بناها به هنگام بناى ساختمان از آن براى نظم كار استفاده مى كنند، و جاده و قسمت پيش رو و مانند آن گفته شده است.
قال الرّضا عليه السّلام :
انَ اَبى اِذا دَخَلَ شَهْرُ الْمُحَرَّمِ لا يُرى ضاحِکاً وَ کانَتِ الْکِاَّبَةُ تَغْلِبُ عَلَيْهِ حَتّى يَمْضِىَ مِنْهُ عَشْرَةُ اَيّامٍ، فَاِذا کانَ الْيَوْمُ العْاشِرُ کانَ ذلِکَ الْيَوْمُ يَوْمَ مُصيبَتِهِ وَ حُزْنِهِ وَ بُکائِهِ ... .
امالى صدوق ، ص 111