آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

شیعه بر اساس روایات معصومین(ع)  معتقد است وقتى زوال شد، وقت هر دو نماز ظهر و عصر وارد شده، الا اینکه نماز ظهر را باید پیش از عصر به جا آورد. بنابراین، بین ظهر تا غروب وقت مشترک دو نماز است، جز اینکه به اندازه چهار رکعت پس از زوال، وقت مختص ظهر است و به اندازه چهار رکعت آخر وقت، وقت اختصاصى عصر است و بین این دو وقت مشترک است.

شیعه بر اساس روایات أئمه معصومین(علیهم السلام) معتقد است وقتى هنگام ظهر، زوال شد، وقت هر دو نماز ظهر و عصر وارد شده، الا اینکه نماز ظهر را باید پیش از عصر به جا آورد. بنابراین، بین ظهر تا غروب وقت مشترک دو نماز است، جز اینکه به اندازه چهار رکعت پس از زوال، وقت مختص ظهر است و به اندازه چهار رکعت آخر وقت، وقت اختصاصى عصر است و بین این دو وقت مشترک است. پس اگر ظهر و عصر را در فاصله ظهر تا غروب بخواند، هر دو را در وقت خود خوانده، چون وقت بین آن دو مشترک است، جز اینکه اول و آخر این وقت به اندازه چهار رکعت، وقت خاصّ ظهر و عصر است که دیگرى را در وقت آن نمى توان خواند. این واقعیت مذهب است. بنابراین، کسى که دو نماز را در غیر وقت خاصّ با هم بخواند، نماز را در وقتش خوانده و نمازش اداست نه قضا.
افزون بر این، هر یک از دو نماز، غیر از وقتِ اِجزاء و کفایت، وقت فضیلتى هم دارد. وقت فضیلت ظهر، از زوال است تا وقتى که سایه شاخص پس از محو شدن یا کوتاه شدن، به اندازه شاخص برسد و وقت فضیلت عصر، از یک برابر تا دو برابر شاخص است، این نظر مشهور است.
وقت مغرب و عشاء نیز اینگونه دانسته مى شود. پس از غروب آفتاب تا نیمه شب، وقت مغرب و عشاء است. وقت خاص مغرب، به اندازه اداى آن از اول وقت است و وقت خاص عشاء به اندازه اداى آن از آخر وقت، و میان این دو، وقت مشترک است. در عین حال هر کدام وقت فضیلتى هم دارد. وقت فضیلت نماز مغرب، از مغرب است تا از بین رفتن شفق، یعنى قرمزى مغرب در افق. و وقت فضیلت عشاء، از رفتن سرخى شفق تا یک سوم شب است.(1)
بیشترین کسانى که جمع بین دو نماز را از سوى شیعه، غریب مى پندارند براى آن است که تصور مى کنند یکى از دو نماز در غیر وقتش خوانده مى شود. لیکن نمى دانند که نماز در غیر وقتِ فضیلتش انجام مى شود، نه خارج از وقتِ اِجزاء. پس مى توان گفت که نماز سه وقت دارد:
1ـ وقت اختصاصى، مثل چهار رکعت اول یا آخر وقت ظهر و عصر، یا سه رکعت بعد از مغرب و چهار رکعتِ پیش از نیمه شب.
2ـ وقت فضیلت، که تفصیل آن در مورد ظهر و عصر و مغرب و عشاء گفته شد.
3ـ وقت اِجزاء، یعنى مطلقِ آنچه بین دو طرف وقت است، مگر وقت خاصّ یکى از دو نماز. پس وقت اِجزاء، اعم از وقت فضیلت و خارج از وقت فضیلت است.
روایات فراوانى است که ائمه اهل بیت: فرموده اند:
وقتى ظهر «زوال خورشید» شد، هر دو وقت داخل شده، لیکن این قبل از آن است.
صدوق با سند خود از زراره از امام باقر(علیه السلام) روایت مى کند که فرمود:
هرگاه زوال خورشید شد، وقت ظهر و عصر داخل شده است و چون خورشید غروب کرد، وقت مغرب و عشاء وارد شده است.(2)
شیخ طوسى با سند خود از عبید بن زراره نقل مى کند: از امام صادق(علیه السلام) درباره وقت ظهر و عصر پرسیدم. فرمود:
چون زوال خورشید شود، وقت ظهر و عصر داخل مى شود، الاّ اینکه این قبل از آن است، آنگاه تو در وقت هر دو قرار دارى تا آنکه خورشید غروب کند.(3)
روایات به این مضمون زیاد است که به این مقدار بسنده مى کنیم.
پس وقتى نمازها سه وقت دارند، معلوم مى شود که جمع بین دو نماز، اشکالى ندارد، تنها فضیلت اول وقت از دست مى رود، نه اصل وقت. به همین خاطر از ائمه اهل بیت: روایت شده است که جدا خواندن افضل از با هم خواندن است. به عنوان نمونه و تبرک، چند روایت را که به جواز جمع تصریح دارد مى آوریم، هر چند که مسأله از ضروریات فقه شیعه است.
1ـ صدوق از عبدالله بن سنان از امام صادق(علیه السلام) نقل مى کند که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) با یک اذان و دو اقامه، نماز ظهر و عصر را با هم خواند، نیز با یک اذان و دو اقامه، نماز مغرب و عشاء را در حضر با هم خواند، بى آنکه بیمارى و علّت خاصى باشد.(4)
2ـ نیز از اسحاق بن عمار، از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نماز ظهر و عصر را در یک جا خواند، بدون آنکه علت و سببى باشد. عمر ـ که از دیگران گستاخ تر نسبت به او بود ـ گفت: آیا در نماز، چیز تازه اى رخ داده است؟ فرمود: نه، خواستم بر امّتم توسعه داده باشم.(5)
3ـ کلینى با سند خود از زراره از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده که فرمود:
پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) نماز ظهر و عصر را هنگام زوال خورشید به صورت جماعت با هم خواند، بدون علت. نماز مغرب و عشاء را هم قبل از زوال سرخى شفق با هم خواند به صورت جماعت، بدون علت. پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) چنین کرد تا بر امت خود توسعه داده باشد.(6)، (7)