آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

رسول خدا(ص) و اصحابش حتّی با تحمّل گرما و رنج بر زمین سجده مى کردند؛ تا اینکه خداوند براى رفع حرج اجازه داد در صورت وجود عذر یا ضرورت بر جامه سجده کنند. انس بن مالک گوید: «هرگاه با پیامبر(ص) نماز مى خواندیم و یکى از ما نمى توانست پیشانى بر زمین بگذارد، لباس خود را پهن کرده، بر آن سجده مى کرد». این روایت تصریح دارد که آنان در حال ضرورت چنین مى کردند، پس قرینه مى شود بر اینکه این روایت هاى مطلق هم در موارد ضرورت مقید می شوند.

گفتیم رسول خدا(صلى الله علیه وآله) به شکایت اصحاب نسبت به گرما توجهى نمى کرد و او و اصحابش با تحمّل گرما و رنج بر زمین سجده مى کردند، لیکن خداوند براى رفع حرج اجازه داد به خاطر عذر یا ضرورت بر جامه سجده کنند. اینک برخى از روایات این مسأله:
1ـ انس بن مالک گوید: هرگاه با پیامبر(صلى الله علیه وآله) نماز مى خواندیم و یکى از ما نمى توانست پیشانى بر زمین بگذارد، لباس خود را پهن کرده، بر آن سجده مى کرد.
2ـ در صحیح بخارى است: با پیامبر(صلى الله علیه وآله) نماز مى خواندیم، از شدت گرما یکى از ما کنار لباسش را زیر پیشانى مى گذاشت، هر گاه یکى نمى توانست پیشانى خود را بر زمین بگذارد، لباسش را پهن مى کرد.
3ـ در تعبیر دیگرى است: وقتى با پیامبر(صلى الله علیه وآله) نماز مى خواندیم، بعضى از ما از شدت گرما لبه لباس خود را در محل سجده مى گسترد.(1)
این روایت را که منابع حدیثى نقل کرده اند، حقیقت نقل هاى دیگر را در این زمینه نسبت به جواز سجود بر لباس در حالت اختیار نیز روشن مى کند، زیرا روایت انس تصریح دارد که آنان در حال ضرورت چنین مى کردند، پس قرینه مى شود بر اینکه این روایت هاى مطلق هم در موارد ضرورت است. اینک برخى روایات این موضوع:
1ـ عبدالله بن محرز از ابوهریره نقل مى کند: رسول خدا(صلى الله علیه وآله) بر گوشه عمامه اش سجده مى کرد.(2)
این روایت با آنکه معارض با روایتى است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) از سجده بر آن نهى کرده، بر صورتِ عذر و ضرورت حمل مى شود. بیهقى در سنن خود به این تصریح کرده و گفته است: شیخ گوید: آنچه در این مورد از پیامبر(صلى الله علیه وآله) روایت شده که بر گوشه عمامه سجده مى کرد، چیزى را ثابت نمى کند و بهترین روایت در این مورد چیزى است که حسن بصرى از اصحاب پیامبر(صلى الله علیه وآله) حکایت کرده است.(3)
از ابن راشد روایت شده است که گفت: مکحول را دیدم بر عمامه اش سجده مى کرد. گفتم چرا بر آن سجده مى کنى؟ گفت: جلوى سرما را نسبت به دندان هایم مى گیرم.(4)
2ـ از انس نقل شده است: با پیامبر(صلى الله علیه وآله) نماز مى خواندیم و بعضى از ما بر لباسش سجده مى کرد.(5)
این روایت به قرینه آنچه از او نقل کردیم و آنچه از بخارى روایت شده، بر صورت عذر حمل مى شود. آنجا گوید: در شدت گرما با پیامبر(صلى الله علیه وآله) نماز مى خواندیم، هرگاه یکى از ما نمى توانست صورت خود را بر زمین بگذارد، لباس خود را پهن مى کرد و بر آن سجده مى کرد.(6) آنچه نسائى روایت کرده نیز مؤید آن است: هرگاه در نیمه هاى روز پشت سر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نماز مى خواندیم، براى گریز از گرما بر لباس هایمان سجده مى کردیم.(7)(8)