آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

چند نکته دلالت دارد که بسم الله جزئی از سوره فاتحه است؛ 1- اعتراض مهاجران و انصار به معاویه، که بسم الله را نخوانده بود. 2- شافعى و حاکم از ام سلمه نقل مى کنند که: رسول خدا(ص) سوره فاتحه را خواند و بسم الله را یک آیه به شمار آورد. 3- پیامبر(ص) به مردی که بسم الله را در نماز نخوانده بود، فرمود: «مگر نمى دانى بِسْمِ اللهِ از سوره حمد است؟ هرکس آن را ترک کند آیه اى را ترک کرده و هرکس آیه اى را ترک کند نمازش را تباه کرده است». و روایات متعدد دیگر که بیانگر این مطلب است..

چند نکته بر اینکه بسمله جزئى از سوره فاتحه است دلالت دارد:
اول: شافعى با سند خود روایت کرده که معاویه به مدینه آمد و در آنجا نماز خواند و بسم الله نخواند و هنگام رفتن به رکوع و سجود هم تکبیر نگفت. چون سلام نماز را گفت، مهاجران و انصار ندا دادند: اى معاویه، از نماز دزدیدى، بسم الله کو؟ تکبیر هنگام رکوع و سجود کو؟ سپس نماز را همراه بسم الله و تکبیر دوباره خواند.
شافعى گوید: معاویه حاکمى نیرومند و با شوکت بود و اگر آشکار گفتن بسم الله نزد همه مهاجران و انصار امرى ثابت نبود، نمى توانستند به سبب نگفتن بسم الله به او اعتراض کنند.(1)
مى گوییم: اگر نه اینکه بسم الله جزء سوره فاتحه است، مهاجران و انصار نسبت به نگفتن آن یا بلند نگفتن آن به او اعتراض نمى کردند. این روایت هم بر جزء بودن بسم الله و هم بر لزوم بلند گفتن آن دلالت مى کند، پس مى توان در هر دو مورد به آن استدلال کرد.
دوم: شافعى از مسلم، از ابن جریج، از ابن ابى ملیکه، از ام سلمه نقل مى کند که گفته است: رسول خدا(صلى الله علیه وآله) سوره فاتحه را خواند، بسم الله را یک آیه به شمار آورد، «الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» را یک آیه، «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» را یک آیه، «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» را یک آیه، «إِیّاکَ نَعْبُدُ وَإِیّاکَ نَسْتَعِینُ» را یک آیه، «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ» را یک آیه، «صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلاَ الضّالِّینَ» را هم یک آیه.(2)
سوم: حاکم از ام سلمه روایت کرده که پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) در نماز، «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» خواند و آن را یک آیه حساب کرد، «الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ» را آیه دوم، «الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» را سوم، «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» را چهارم، و همچنین «إِیّاکَ نَعْبُدُ وَإِیّاکَ نَسْتَعِینُ» را آیه پنجم و انگشتانش را جمع کرد.(3)
چهارم: حاکم از ام سلمه نقل کرده است: پیامبر(صلى الله علیه وآله): «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ * الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ...» را مى خواند و حرف به حرف آنها را جدا مى کرد. حاکم مى گوید: این حدیث صحیح است و ذهبى بر صحت آن در تلخیص خود اقرار دارد.(4)
پنجم: حاکم از قتاده نقل کرده است: از انس بن مالک پرسیدند: قرائت پیامبرخدا(صلى الله علیه وآله) چگونه بود؟ گفت: به صورت کشیده بود. سپس خواند: «بسم الله الرحمن الرحیم» و «رحیم» را مدّ داد.(5) ذهبى این را نیز پذیرفته است.
ششم: ثعلبى با سند خود از ابوهریره نقل کرده است که: همراه پیامبر(صلى الله علیه وآله) در مسجد بودم، مردى وارد شد که نماز بخواند. نماز را شروع کرد، پس از گفتنِ «اعوذ بالله...» سوره حمد را از «الحمد لله...» خواند. پیامبر(صلى الله علیه وآله) شنید و فرمود: اى مرد نماز را بر خویشتن بریدى؟ مگر نمى دانى «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» از سوره حمد است؟ هرکس آن را ترک کند آیه اى را ترک کرده و هرکس آیه اى را ترک کند نمازش را تباه کرده است.(6)
هفتم: ثعلبى از على(علیه السلام) روایت کرده که هرگاه در نماز سوره اى آغاز مى کرد. بسم الله مى خواند و مى فرمود: هرکس خواندن آن را ترک کند کاسته است و مى گفت: آن مایه تمامیّت سوره حمد است.(7)
هشتم: ثعلبى از طلحة بن عبیدالله نقل کرده است که پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: هرکس بسم الله را ترک کند آیه اى از کتاب خدا را ترک کرده است و «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» هم جزء سوره حمد بر من نازل شده است.(8)
نهم: دار قطنى، نیز بیهقى در سنن از ابوهریره نقل کرده اند که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: هرگاه حمد را خواندید، «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» را هم بخوانید که آن ام القرآن، ام الکتاب و سبع المثانى است و بسم الله هم یکى از آیات این سوره است.(9)
دهم : ابوداود، ترمذى، دار قطنى و بیهقى از ابن عباس نقل کرده اند که پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله)نمازش را با بسم الله آغاز مى کرد.(10)
یازدهم: دار قطنى و بیهقى از ابوهریره روایت کرده اند که پیامبر(صلى الله علیه وآله) هرگاه در نماز جماعت قرائت مى کرد، با «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» آغاز مى کرد. ابوهریره گوید: این آیه اى از کتاب خدا است، اگر خواستید سوره فاتحه را بخوانید که بسم الله آیه هفتم است.(11)، (12)