آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

نقل شده که پیامبر(ص) یهود را بخاطر اینکه قبور پیامبرانشان را مسجد قرار دادند لعن فرمود. درحالیکه این با تاریخ یهود هماهنگ نیست. روش آنان کشتن و تبعید و آزار پیامبران بوده و قرآن گواه این مطلب است. ضمنا از آنجا که آنها بخاطر شرک در آیات و روایات بدترین انسان ها معرفی شده اند، در حدیث احتمالات دیگرى می رود مانند: قبله قرار دادن قبرها، سجده بر قبرها و... از طرفی خداوند به حاجیان فرمان داده که «مقام ابراهیم» را محلّ نماز قرار دهند و نماز کنار قبور پیامبران، همچون نماز کنار مقام ابراهیم است.

 از ظاهر برخى روایات به نظر مى رسد که جایز نیست قبور پیامبران مسجد قرار داده شود. از پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) روایت شده است که فرمود: خدا یهودیان را بکشد، که قبور پیامبرانشان رامسجد قرار دادند. در روایت دیگر است: خدا یهودیان و مسیحیان را لعنت کند، که قبور پیامبرانشان را مسجد قرار دادند. و در روایت سوم چنین است: آگاه باشید، آنان که پیش از شما بودند، قبور پیامبران و نیکان خود را مسجد قرار مى دادند. آگاه باشید، شما قبرها را مسجد قرار ندهید.(1)
درنگى کوتاه درباره این احادیث: تاریخ یهود با مضمون این روایات هماهنگ نیست. روش آنان کشتن پیامبران و تبعید و آزار آنان و انواع بدرفتارى هایى بوده که نسبت به پیامبرانشان انجام دادند. به عنوان گواه، کلام خداوند چنین است:
«لَقَدْ سَمِعَ اللهُ قَوْلَ الَّذِینَ قالُوا إِنَّ اللهَ فَقِیرٌ وَ نَحْنُ أَغْنِیاءُ سَنَکْتُبُ ما قالُوا وَ قَتْلَهُمُ اْلأَنْبِیاءَ بِغَیْرِ حَقّ وَ نَقُولُ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِیقِ»(2)
(خداوند سخن آنان را که گفتند: خداوند فقیر است و ما توانگرانیم، شنید. ما حرف آنان را و کشتن ایشان پیامبران را به ناحق، خواهیم نوشت و خواهیم گفت: عذاب دوزخ را بچشید.)
«قُلْ قَدْ جاءَکُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِی بِالْبَیِّناتِ وَ بِالَّذِی قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ»(3)؛ (بگو پیش از من نیز پیامبرانى با دلایل روشن و آنچه شما گفتید آمدند. پس چرا آنان را کشتید اگر راست مى گویید؟)
«فَبِما نَقْضِهِمْ مِیثاقَهُمْ وَ کُفْرِهِمْ بِآیاتِ اللهِ وَ قَتْلِهِمُ اْلأَنْبِیاءَ بِغَیْرِ حَقّ...» (4)؛ (پس به خاطر پیمان شکنى آنان و کفرشان به آیات الهى و کشتن ناحق پیامبران است که ایمان نمى آورند...)
آیا مى توان پذیرفت ملّتى که در مواقع مختلف پیامبرانشان را کشته اند، تبدیل به ملّتى شوند که به عنوان تکریم و نکوداشت، برقبر پیامبرانشان مسجد بسازند؟ برفرض هم که چنین کارى از برخى از آنان سرزده باشد، در حدیث احتمالات دیگرى غیر از نماز خواندن و تبرّک به صاحب قبر داده مى شود، از این قبیل:
الف. قبرها را قبله قرار داده باشند.
ب. به عنوان تعظیم، بر قبرها سجده کرده باشند.
ج. به صاحب قبرها سجده کرده باشند.
قدر متیقّن یکى از این سه صورت است، نه مسجد سازى بر روى قبرها به عنوان تبرّک.
گواه این مطلب، آن است که پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) طبق بعضى روایات، آنان را به عنوان بدترین مردم یاد مى کند.
در صحیح مسلم است: امّ حبیبه و امّ سلمه یاد کرده اند که کنیسه اى را در حبشه دیده اند که تصاویرى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در آن بود. پیامبر خدا فرمود: هرگاه در میان آن قوم، مرد صالحى از دنیا مى رفت، روى قبر او مسجدى مى ساختند و آن تصاویر را در آن مى کشیدند. آنان در روز قیامت بدترین مردم نزد خداوندند.(5)
توصیف آنان به «بدترین مردم» از حقیقت کار آنان پرده برمى دارد، چون انسان به شرّ مطلق توصیف نمى شود مگر آنگاه که مشرک باشد، هرچند در ظاهر اهل کتاب باشد. خداى سبحان مى فرماید:
«إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لا یَعْقِلُونَ»(6)؛ (بدترین جنبندگان نزد خداوند، کران و لالانى اند که تعقّل نمى کنند.)
و مى فرماید:
«إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللهِ الَّذِینَ کَفَرُوا فَهُمْ لا یُؤْمِنُونَ»(7)؛ (بدترین جنبندگان نزد خداوند، آنان اند که کفر ورزیدند، پس آنان ایمان نمى آورند).
این نشان مى دهد که کار آنان، تنها مسجدسازى بر قبر و نماز در آن یا صرفاً نماز خواندن کنار قبور نبوده است، بلکه کارى همراه با شرک بوده است، با انواعى که شرک دارد، مثل آنجا که به قبر سجده شود، یا بر صاحب قبر سجده شود، یا قبله اى گردد که به طرف آن نماز مى خوانند.
قرطبى گوید: بزرگان از ابى مرثد غنوى روایت کرده اند که گفت: شنیدم پیامبرخدا(صلى الله علیه وآله)مى فرمود: به طرف قبرها نماز نخوانید و روى آن ننشینید. مسلم مى گوید: یعنى قبرها را قبله قرار ندهید که بر آن یا به طرف آن نماز بخوانید. آنگونه که یهود و نصارى مى کردند و پرستش مدفونین در قبور به شمار مى رفت.(8)
نماز کنار قبر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) براى تبرک به خاطر کسى است که آنجا دفن شده است و این اشکالى ندارد، خداوند نیز حاجیان را فرمان داده که «مقام ابراهیم» را محلّ نماز قرار دهند: «وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّى»(9). نماز کنار قبور پیامبران، همچون نماز کنار مقام ابراهیم است، جز اینکه جسد حضرت ابراهیم یک یا چند بار این مکان را لمس کرده، ولى مدفن پیامبران اجساد آنان را در برگرفته است که هرگز نمى پوسند. علماى اسلام نیز روایات نهى کننده را مثل آنچه گفتیم تفسیر کرده اند.
بیضاوى گوید: چون یهود و نصارى به قبر پیامبران از روى بزرگداشت و احترام سجده مى کردند و آن را قبله اى قرار مى دادند که در نماز به طرف آن رو مى کردند و قبور را بتى قرار داده بودند، پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) آنان را لعن کرد و مسلمانان را از چنین کارى برحذر داشت . اما کسى که در نزدیکى یک انسان صالح، مسجدى بسازد و با نزدیک شدن به آن قصد تبرک داشته باشد، نه تعظیم و توجّه و امثال آن، این هرگز مشمول آن تهدید یاد شده نخواهد بود.(10)
سندى، شارح سنن نسائى گوید: آنان قبور پیامبرانشان را مسجد، یعنى قبله نماز قرار داده بودند و به طرف آن نماز مى خواندند. یا مساجدى ساخته بودند که در آن ها نماز مى خواندند و شاید دلیل کراهت این باشد که گاهى چنین کارى به پرستش خود قبر مى انجامد.
... تا اینکه مى گوید: پیامبر(صلى الله علیه وآله) امت خویش را برحذر مى دارد که با قبر او همان کنند که یهود و نصارى با قبور پیامبرانشان مى کردند، یعنى آن قبرها را مسجد قرار مى دادند، یا به عنوان تعظیم به سوى آن ها سجده مى کردند، یا آن ها را قبله قرار مى دادند و در نماز به طرف آن ها رو مى کردند.(11)، (12)