آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ابو عبدالله حسین بن احمد حجّاج نیلى بغدادى، از علماى بزرگ در علم و ادبیّات است. نگارنده ریاض العلماء ابن حجاج بغدادى را از بزرگان علما شمرده. ابن خلّکان و ابوالفداء و حموى او را از بزرگان شیعه و دیگران او را از نویسندگان بزرگ بر شمرده اند. دو بار متولّى حِسْبه شدن بغداد حاکی مقام بلند اوست. او میان شعراى شیعه از نوابغ و جزو صف مقدّم بوده و سال 391 دیده از جهان فرو بست.

ابو عبدالله حسین بن احمد بن محمّد بن جعفر بن محمّد بن حجّاج نیلى بغدادى یکى از ستونها و بزرگان علماى طایفه و از کاملان در علم و ادبیّات است . نگارنده «ریاض العلماء»(1) او را از بزرگان علما شمرده است . و «ابن خلّکان»(2) و «ابوالفداء» او را از بزرگان شیعه ، و «حموى» در «معجم الاُدباء»(3) او را از بزرگان شعراى شیعه ، و دیگران او را از نویسندگان بزرگ بر شمرده اند .
دو بار متولّى حِسْبه(4) شدن(5) در پایتخت دنیاى آن روز ـ یعنى بغداد ـ از مقام بلند و مهارت وى در علوم دینى و شهرت او در آن عصر پرده برمى دارد؛ زیرا حِسْبه از منصب هاى رفیع علمى بود که در زمانهاى قدیم فقط أئمه دین و بزرگان اسلام و اُمّت ، متولّى آن مى شدند . و همان طور که «ماوردى» در «الأحکام السلطانیّة»(6) آورده است ، حسبه از ستونهاى اُمور دینى بود که ائمه صدر اوّل ، خود، آن را انجام مى دادند.
او در میان شعراى شیعه از نوابغ، و در میان نویسندگان، جزو صف مقدّم بوده و تا جایى که گفته شده او در سرودن شعر مانند امرئ القیس بوده است(7). دیوان شعر وى ده جلد است و غالب اشعارش داراى انسجام و گوارایى خاصّى است که معانى نو را در قالب الفاظ آسان و اسلوب و روش نیکو عرضه مى دارد.
هیچ کس در تاریخ وفات نامبرده اختلاف نکرده است، او در جمادى الثانى سال 391 در «نیل» که شهرى است نزدیک «فرات» در بین «بغداد» و «کوفه»، دیده از جهان فرو بست و جنازه اش به مرقد امام موسى کاظم(علیه السلام) حمل و در آن جا دفن شد . او وصیّت کرده بود که زیر پاى امام(علیه السلام) دفن شود و بر روى قبرش این آیه نوشته شود : «وَکَلْبُهُم بَاسِطٌ ذِرَاعَیْهِ بِالْوَصِیدِ»(8)؛ (و سگ آنها دستهاى خود را بر دهانه غار گشوده بود). ما در لا به لاى کتب ، تاریخ ولادت وى را پیدا نکردیم ، امّا اگر کسی تاریخ را بررسی کند خواهد فهمید که این مرد در قرن سوم متولّد شده و عمرى طولانى در حدود 130 سال نموده است .(9)