آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

طبق منابع اهل سنت خلیفه دوم 12سال طول کشید تا سوره بقره را حفظ کند و وقتی این کار را کرد شتری قربانی کرد. با توجه به زمان نزول بسیاری از آیات این سوره در مدینه به نظر می رسد خلیفه این سوره را نه در زمان حیات حضرت رسول که بعد از ایشان آموخته است.
البته درباره ضعف حافظه خلیفه احادیثی وجود دارند که در آنها پیامبر به او تذکر می دهد که ممکن است با این وضعیت حافظه برخی از احکام و معارف را نتواند بیاموزد.
همه اینها پیش از زمانی است که او در آخر عمر مبتلای به ضعف مفرط حافظه و فراموشی شد.
 

بیهقى در «شعب الإیمان»(1) ، و قرطبى در تفسیرش با سند صحیح از عبدالله بن عمر نقل کرده اند: «تعلّم عمر سورة البقرة فی اثنتی عشرة سنة ، فلمّا ختمها نحر جزوراً»؛ (دوازده سال طول کشید تا عمر سوره بقره را آموخت، و وقتى که آن را تمام کرد شترى قربانى کرد) (2) .
قرطبى در تفسیرش مى گوید(3) :
«تعلّمها عمر(رضی الله عنه) بفقهها وما تحتوی علیه فی اثنتی عشرة سنة»؛ (عمر در طول دوازده سال سوره بقره را با فقه آن و آنچه این سوره در بردارد، آموخت) .
شاید آن طور که در بسیارى از آثار رسیده و خود خلیفه و برخى از اصحاب توجیه کرده اند، داد و ستد و اشتغال به تجارت در بازارها خلیفه را از آموختن قرآن بازداشته است.(4)
و یا به خاطر ضعف حافظه، نمى توانسته مطالب را خوب یاد گرفته و حفظ کند و از این رو نیاز به تکرار و تمرین فراوان داشته تا آیات مورد نظر در حافظه اش نقش بندند .
و سخن پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) در مسأله ارث جدّ که خطاب به او فرمود: «إنّی أظنّک تموت قبل أن تعلم ذلک»(5)؛ ( همانا من گمان مى کنم که تو پیش از آموختن آن از دنیا بروى) و سخن حضرت(6) درباره او، خطاب به حفصه در مسأله کلاله: «ما أرى أباک یعلمها»؛ (در پدرت نمى بینم که آن را بیاموزد) و سخن حضرت : «ما أراه یقیمها»(7)؛ (به نظر من آن را پیاده نخواهد کرد) ، همگى احتمال دوم را تأیید مى کنند . و مؤیّد دیگر این مطلب جمله اى است که در منابع اهل سنت نقل شده است: عمر أفقه و أعلم از عثمان بود ولى حفظ قرآن براى او مشکل بود(8) .
به هر علّتى که باشد، این مدّت یادگیرى نمى تواند در زمان پیامبر تحقّق پیدا کرده باشد؛ زیرا سوره بقره به جز چند آیه از آن که در حجّة الوداع نازل شده، طبق نظر همه مفسّران در مدینه نازل شده است، و عایشه مى گوید: سوره بقره و نساء نازل نشد مگر آن که من نزد پیامبر(صلى الله علیه وآله) بودم(9)، و پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) بنابر گفته اهل سنّت در ماه ربیع الأوّل سال یازدهم هجرت رحلت فرموده است؛ و از این رو او از خود پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) سوره بقره را نیاموخته، بلکه از یک یا چند نفر از اصحاب آموخته است. این بود وضعیّت خلیفه پیش از آن که گرفتار فراموشى شود.
و امّا پس از فراموشکارى؛ محمّد بن سیرین نقل مى کند: عمر در پایان عمرش گرفتار فراموشى شد تا جایى که شماره رکعات نماز را فراموش مى کرد؛ از این رو مردى را در برابر خود قرار مى داد تا هنگام اشتباه به او تذکّر دهد پس هر گاه آن مرد به عمر اشاره مى کرد که برخیز، برمى خواست و هرگاه اشاره مى کرد رکوع کن رکوع مى کرد(10) .(11)