آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

از حسان این ابیات نقل شده: مَن ذا بخاتَمِـه تصدّق راکعاً *** وأسرّها فی نفسه إسرارا؛ کیست آنکه انگشتر خود را در حال رکوع به فقیر بخشید، و چه زیبا این واقعه را در درون خویش نهان داشت؟ مَن کان باتَ على فراشِ محمّد *** ومحمّد أسرى یؤمُّ الغارا؛ کیست آن که شب در بستر محمّد(ص) خوابید تا او شبانه آهنگ غار کند؟ مَن کان فی القرآن سُمِّیَ مؤمناً *** فی تسعِ آیات تُلِینَ غِزارا؛ و چه کسى در نُه آیه از آیات قرآن که بسیار تلاوت مى شود مؤمن نامیده شده است؟

ابومظفّر سبط بن جوزى حنفى در کتاب «تذکرة الخواصّ»(1) ابیات ذیل را به حسّان نسبت مى دهد:
مَن ذا بخاتَمِـهِ تصدّقَ راکعاً *** وأسرّها فی نفسِهِ إسرارا
مَن کان باتَ على فراشِ محمّد *** ومحمّد أسرى یؤمُّ الغارا
مَن کان فی القرآن سُمِّیَ مؤمناً *** فی تسعِ آیات تُلِینَ غِزارا
(کیست آنکه انگشتر خود را در حال رکوع به فقیر بخشید، و چه زیبا این واقعه را در درون خویش نهان داشت؟ کیست آن که شب در بستر محمّد(صلى الله علیه وآله) خوابید تا او شبانه آهنگ غار کند؟ و چه کسى در نُه آیه از آیات قرآن که بسیار تلاوت مى شود مؤمن نامیده شده است؟).(2)
در بیت اوّل: به فضیلت و کرامت امیرالمؤمنین(علیه السلام) اشاره دارد که طىِ آن ایشان انگشتر خود را در حال رکوع به فقیرى بخشید و آیه «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ ءَامَنُواْ...»(3)؛ (سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده اند؛ همان ها که نماز را برپا مى دارند، و در حال رکوع ، زکات مى دهند)، در این باره نازل گردید .
در بیت دوم: شاعر به حدیثى که امّت اسلامى در نقل آن اتّفاق نظر دارند، اشاره مى کند. بر طبق این روایت على(علیه السلام) در آن شب که نبىّ اکرم(صلى الله علیه وآله) از دست مشرکان مکّه مى گریزد و به سوى غار ثور مى رود، بُرد حضرمى سبز رنگ پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) را به تن نموده و در بستر ایشان مى خوابد و فدایى ایشان مى شود. و آیه: «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِى نَفْسَهُ ابْتَغَآءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ»(4)؛ (بعضى از مردم (با ایمان و فداکار، همچون على(علیه السلام) در «لیلة المبیت» به هنگام خفتن در جایگاه پیغمبر(صلى الله علیه وآله))، جان خود را به خاطر خشنودى خدا مى فروشند) در شأن او نازل مى شود.
ابن ابى الحدید در «شرح نهج البلاغه» از ابوجعفر اسکافى چنین نقل مى کند(5): حدیث لیلة المبیت به تواتر ثابت شده است و جز دیوانه یا کسى که با مسلمین نشست و برخاست ندارد ، آن را انکار نمى کند. و همه مفسران قرآن روایت کرده اند که آیه کریمه: «وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِى نَفْسَهُ ابْتَغَآءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ» در شأن على(علیه السلام) و خوابیدن او در بستر پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در آن شب (لیلة المبیت) نازل شده است.
بیت سوم: حسّان در این بیت به نُه آیه اى اشاره مى کند که در شأن امیر المؤمنین نازل شده ، و او در آنها با عنوان «مؤمن» نامیده شده است. البتّه در قرآن کریم ده آیه(6) در این باره وجود دارد و مشخص نیست دقیقاً کدام نُه آیه مراد حسّان مى باشد.(7)