آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

گروهی در معنای تفویض گفته اند: «خداوند پس از آفرینش پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع)، امر خلقت و رزق و مرگ سایر موجودات را به آنان واگذار کرده است». اگر مقصود این گروه در این واگذاری آن است که پیامبر(ص) و ائمه(ع)، فاعل حقیقی هستند، این سخن کفر و با ادله عقلی و نقلی مخالف است. اما اگر مقصود این است که خداوند قدرتی به ایشان می دهد تا اموری را در حد معجزه و کرامت انجام دهند، سخنی قابل قبول است. اما در مورد خلقت و تدبیر کل جهان، قرآن با صراحت این امور را منحصر به خداوند برمی شمرد.

گرچه تفويض معانى گوناگونى دارد كه بعضى آن را بالغ به هفت نوع مى شمرند؛ و بحث هاى گسترده اى در اين زمينه شده است، ولى آنچه در اينجا لازم به يادآورى است اين كه گروهى از قائلين به تفويض در ميان مسلمانان پيدا شدند كه معتقد بودند خداوند، پيامبر(صلى الله عليه وآله) و ائمه معصومين(عليهم السلام) را آفريد؛ و امر خلقت و رزق و مرگ و حيات ساير موجودات جهان را به آنها واگذار كرد.
درباره اين عقيده بهترين سخن همان است كه مرحوم مجلسى در مرآة العقول بيان كرده؛ آنجا كه مى گويد:
(اين سخن دو تفسير مى تواند داشته باشد؛ نخست اين كه: معصومين(عليهم السلام) اين كارها را به قدرت و اراده خود انجام مى دهند؛ و فاعل حقيقى اين امورند. اين كفر صريح است كه ادلّه عقلى و نقلى بر بطلان آن دلالت دارد؛ و هيچ عاقلى در كفر معتقدان به اين عقيده شك نمى كند!
ديگر اين كه: خداوند اين امور را مقارن اراده آنها انجام مى دهد؛ مانند: شقّ القمر و زنده كردن مردگان و ساير معجزات انبياء(عليهم السلام). اگر منظور آنها اين باشد چيزى برخلاف عقل نيست؛ ولى اخبار فراوانى كه در كتاب بحارالانوار آورده ايم اين موضوع را در غير معجزات، ظاهراً بلكه صريحاً نفى مى كند. (1)
به اين ترتيب احتمال دوم عقلا محال نيست، ولى دلايل نقلى با آن موافقت نمى كند؛ و بسيارند امورى كه عقلا محال نيستند ولى شرعاً نفى شده است؛ مثلا عدد پيامبران يا امامان عقلا ممكن بوده كه بيش از اين باشد؛ ولى دلايل نقلى تعداد آنها را در حدى كه مى دانيم تعيين كرده است.
احتمال سومى نيز وجود دارد كه خداوند قدرتى به پيامبر و امام مى دهد كه بتواند به اذن الله، مرده اى را زنده، يا بيمار غير قابل علاجى را شفا دهد. بلكه ظاهر آيات قرآنى در مورد مسيح(عليه السلام) همين است؛ و در مورد معصومين نيز اين امر كاملا ممكن است. ولى همانطور كه در عبارات فوق آمد اين مسأله تنها در حدود معجزات و كرامات است، نه در مورد خلقت آسمان و زمين و تدبير امور كائنات، چرا كه قرآن با صراحت خلقت و تدبير و ربوبيّت را در كل جهان منحصر به خدا مى شمرد.
البتّه از اين نظر كه انسان كامل هدف اصلى آفرينش است، و معصومين(عليهم السلام) برترين انسان هاى كامل اند؛ مى توان گفت عالم هستى به خاطر آنها آفريده شده است، و يا به تعبير ديگر علّت غايى عالم هستى هستند. (2)