آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قسمت عمده آیات سوره هود، درباره سرگذشت پیامبران پیشین مانند نوح، هود، صالح، ابراهیم، لوط و موسى(ع) مى باشد، که هم وسیله آرامش خاطر براى پیامبر(ص) و مؤمنان در برابر آن انبوه دشمنان بوده، و هم درس عبرتى براى مخالفان نیرومندشان. همچنین آیات تکان دهنده اى مانند آیه «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْت وَ مَنْ تابَ مَعَکَ» و آیاتی مربوط به قیامت، بازپرسى در آن دادگاه عدل الهى و مجازات اقوام پیشین و دستوراتى درباره مبارزه با فساد دارد. به همین دلیل پیامبر(ص) فرمودند: «سوره هود مرا پیر کرد».

مشهور در میان مفسران این است: تمام این سوره در «مکّه» نازل شده و طبق نقل «تاریخ القرآن»، چهل و نهمین سوره اى است که بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل گردیده.
و نیز طبق تصریح بعضى از مفسران، نزول این سوره در اواخر سال هائى بود که پیامبر(صلى الله علیه وآله) در «مکّه» به سر مى برد، یعنى بعد از مرگ «ابوطالب» و «خدیجه» در یکى از سخت ترین دوران هاى زندگانى پیامبر(صلى الله علیه وآله)، که فشار دشمن، تبلیغات خشن و زهرآگینش، بیش از هر زمان دیگر احساس مى شد.
به همین جهت، در آغاز این سوره، تعبیراتى که جنبه دلدارى و تسلى نسبت به پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مؤمنان دارد، دیده مى شود.
قسمت عمده آیات این سوره را، سرگذشت پیامبران پیشین مخصوصاً «نوح»، که با وجود نفرات کم بر دشمنان بسیار پیروز شد، تشکیل مى دهد.
ذکر این سرگذشت ها، هم وسیله آرامش خاطر براى پیامبر(صلى الله علیه وآله) و مؤمنان در برابر آن انبوه دشمنان بوده، و هم درس عبرتى براى مخالفان نیرومندشان.
به هر حال، آیات این سوره، همانند سایر سوره هاى مکى، اصول معارف اسلام ـ مخصوصاً «مبارزه با شرک و بت پرستى» ـ «معاد و جهان پس از مرگ» و «صدق دعوت پیامبر» را تشریح مى کند، و در لابلاى مباحث، تهدیدهاى شدیدى نسبت به دشمنان، و دستورهاى مؤکدى در زمینه استقامت به مؤمنان، دیده مى شود.
در این سوره، علاوه بر حالات «نوح پیامبر» و مبارزات شدیدش که مشروحاً آمده است، به سرگذشت «هود»، «صالح»، «ابراهیم»، «لوط» و «موسى»، و مبارزات دامنه دارشان بر ضد شرک و کفر و انحراف و ستمگرى اشاره شده است.
آیات این سوره به روشنى این امر را اثبات مى کند، که مسلمانان هرگز نباید به خاطر کثرت دشمنان، و حملات شدید آنان میدان را خالى کنند، بلکه باید هر روز بر استقامت خویش بیفزایند.
به همین دلیل، در حدیث معروفى مى خوانیم: پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود «شَیَّبَتْنِی هُودٌ»؛ (سوره هود مرا پیر کرد). (1)
یا این که، هنگامى که یارانش عرضه داشتند: اى رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آثار پیرى زودرس در چهره شما نمایان شده، فرمود: «شَیَّبَتْنِی هُودٌ وَ الْواقِعَة»؛ (سوره هود و واقعه مرا پیر کرد). (2)
و در بعضى از روایات، سوره «مرسلات»، «عم یتسائلون» و «تکویر» و غیر آن نیز اضافه شده است. (3)
از «ابن عباس» در تفسیر این حدیث چنین نقل شده: «ما نُزِّلَ عَلى رَسُولِ اللهِ(صلى الله علیه وآله) آیَةً کانَ أَشَدَّ عَلَیْهِ وَ لا أَشَقَّ مِنْ آیَةِ «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْت وَ مَنْ تابَ مَعَکَ»»؛ (هیچ آیه اى بر پیغمبر(صلى الله علیه وآله)، شدیدتر و دشوارتر از آیه «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْت وَ مَنْ تابَ مَعَک» استقامت کن آن چنان که دستور یافته اى، و همچنین کسانى که با تو هستند نبود). (4)
بعضى از مفسران نقل کرده اند: یکى از دانشمندان، پیامبر(صلى الله علیه وآله) را در خواب دید، از حضرتش سؤال کرد: این که از شما نقل شده «سوره هود مرا پیر کرد» آیا علتش بیان سرگذشت امت هاى پیشین و هلاک آنها است؟ فرمود: نه، علتش آیه «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْت...» بود. (5)
به هر حال، این سوره، علاوه بر این آیه، آیات تکان دهنده اى مربوط به قیامت، بازپرسى در آن دادگاه عدل الهى و آیاتى پیرامون مجازات اقوام پیشین و دستوراتى درباره مبارزه با فساد دارد، که همگى مسئولیت آفرین است و جاى تعجب نیست که، اندیشه در این مسئولیت ها آدمى را پیر کند.
نکته دیگرى که در اینجا باید به آن توجه داشت این است: بسیارى از آیات این سوره، تأکیدى است بر مطالبى که در سوره قبل، یعنى سوره «یونس» آمده است و آغازش مخصوصاً درست شبیه همان آغاز و برداشتش نیز در بسیارى از موارد تأکید بر همان مسائل است. (6)