آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«یقین» نقطه مقابل «شک» است، و به معنى وضوح و ثبوت چیزى آمده است، و طبق آنچه از اخبار و روایات استفاده مى شود، به مرحله عالى ایمان، «یقین» گفته مى شود؛ و طبق آیه 95 سوره واقعه دارای سه مرحله است: علم الیقین؛ عین الیقین؛ و حقّ الیقین. مرحله اول جنبه عمومى دارد، مرحله دوم، براى پرهیزگاران است و مرحله سوم، مخصوص خاصان و مقربان.

«یقین» نقطه مقابل «شک» است، همان گونه که «علم» نقطه مقابل «جهل» است، و به معنى وضوح و ثبوت چیزى آمده است، و طبق آنچه از اخبار و روایات استفاده مى شود، به مرحله عالى ایمان، «یقین» گفته مى شود، امام باقر(علیه السلام) فرمود: (ایمان یک درجه از اسلام بالاتر است، و تقوا یک درجه از ایمان بالاتر، و یقین یک درجه برتر از تقوا است)، سپس افزود: «وَ لَمْ یُقْسَمْ بَیْنَ النّاسِ شَیْءٌ أَقَلَّ مِنَ الْیَقِین»؛ (در میان مردم چیزى کمتر از یقین تقسیم نشده است).
راوى سؤال مى کند: یقین چیست؟ مى فرماید:«التَّوَکُّلُ عَلَى اللّه وَ التَّسْلِیمُ لِلّهِ وَ الرِّضا بِقَضاءِ اللّه وَ التَّفْوِیضُ إِلَى اللّهِ»؛ (حقیقت یقین، توکل بر خدا، تسلیم در برابر ذات پاک او، رضا به قضاى الهى و واگذارى تمام کارهاى خویش به خداوند است). (1)
برترى مقام یقین از مقام تقوا و ایمان و اسلام، چیزى است که در روایات دیگر نیز روى آن تأکید شده است. (2)
در حدیث دیگرى، از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «مِنْ صِحَّةِ یَقِینِ الْمَرْأِ الْمُسْلِمِ أَنْ لا یُرْضِیَ النّاسَ بِسَخَطِ اللّه وَ لا یَلُومَهُمْ عَلى ما لَمْ یُؤْتِهِ اللّهُ... إِنَّ اللّهَ بِعَدْلِهِ وَ قِسْطِهِ جَعَلَ الرَّوْحَ وَ الرّاحَةَ فِی الْیَقِینِ وَ الرِّضا وَ جَعَلَ الْهَمَّ وَ الْحَزَنَ فِی الشَّکِّ وَ السَّخَطِ»؛ (از نشانه هاى صحت یقین مردم مسلمان این است که: مردم را با خشم الهى از خود خشنود نکند و آنها را بر چیزى که خداوند به او نداده است، ملامت ننماید [آنها را مسؤول محرومیت خود نشمارد]... خداوند به خاطر عدل و دادش، آرامش و راحت را در یقین و رضا قرار داده و اندوه و حزن را در شک و ناخشنودى).
از این تعبیرات، و تعبیرات دیگر به خوبى استفاده مى شود: وقتى انسان به مقام یقین مى رسد، آرامش خاصى سراسر قلب و جان او را فرا مى گیرد.
ولى با این حال، براى یقین مراتبى است که در آیه 95 سوره واقعه «اِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْیَقِیْنِ»(3) به آن اشاره شده است و آن سه مرحله است. (4)
1 ـ علم الیقین و آن این است که: انسان از دلائل مختلف به چیزى ایمان آورد، مانند کسى که با مشاهده دود ایمان به وجود آتش پیدا مى کند.
2 ـ عین الیقین و آن در جائى است که: انسان به مرحله مشاهده مى رسد و با «چشم» خود مثلاً آتش را مشاهده مى کند.
3 ـ حق الیقین و آن همانند کسى است که: وارد در آتش شود و سوزش آن را لمس کند و به صفات آتش متصف گردد و این بالاترین مرحله یقین است.
«محقق طوسى» در یکى از سخنان خود مى گوید: «یقین» همان اعتقاد جازم مطابق و ثابت است، که زوال آن ممکن نیست و در حقیقت از دو علم ترکیب یافته، علم به معلوم و علم به این که خلاف آن علم محال است و داراى چند مرتبه است: «علم الیقین»، «عین الیقین» و «حق الیقین». (5)
در حقیقت، مرحله اول جنبه عمومى دارد، مرحله دوم، براى پرهیزگاران است و مرحله سوم، مخصوص خاصان و مقربان.
لذا، در حدیثى آمده است: خدمت پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) عرض کردند: شنیده ایم بعضى از یاران عیسى(علیه السلام) روى آب راه مى رفتند؟! فرمود: «لَوْ کانَ یَقِیْنُهُ أَشَدَّ مِنْ ذلِکَ لَمَشى عَلَى الْهَواءِ»؛ (اگر یقینش از آن محکم تر بود، بر هوا راه مى رفت)
مرحوم «علامه طباطبائى» بعد از ذکر این حدیث، مى افزاید: همه چیز بر محور یقین به خداوند سبحان، و محو کردن اسباب جهان تکوین از استقلال در تأثیر، دور مى زند، بنابراین، هر قدر اعتقاد و ایمان انسان به قدرت مطلقه الهیه بیشتر گردد، اشیاء جهان به همان نسبت در برابر او مطیع و منقاد خواهند شد. (6)
و این است رمز رابطه یقین و تصرف خارق العاده در عالم آفرینش. (7)