پيروى از گمان ها و پندارهاى باطل، عقل آدمى را دگرگون مى سازد و او را از معارف ناب منحرف مى كند. آیه ای در سوره «مائده» ناظر به حال گروهى از يهود است كه با خدا پيمان بسته بودند كه در برابر دعوت انبياء سر تعظيم فرود آورند، ولى هر زمان پيامبرى دستورى بر خلاف هواى نفسشان مى آورد در برابر او قيام مى كردند و حتى گروهى را مى كشتند و گمان مى كردند مجازاتى در كار نيست. اين آيه به روشنى نشان مى دهد كه گمان هاى باطل مخصوصاً گمان ايمن بودن از عذاب الهى حجابى است بر چشم و گوش انسان.

آیات و روایات بسیاری آدمی را در همه عرصه های اعتقادى، گفتار، شهادت، قضاوت و... از و تصمیم گیری بر پایه گمان برحذر داشته و او را به پیروی از «علم» و «یقین» توصیه می کنند. از این رو خداوند می فرماید: «از آنچه به آن علم ندارى پیروى مکن». اعتماد به گمان و اخبار غیرموثق نتایج زیان باری در پی دارد از جمله: پایمال شدن حقوق، به خطر افتادن آبروی مومنین، عادت مردم به زودباوری و از بین رفتن روحیه تحقیق و پژوهش، از بین رفتن استقلال فکری و زمینه سازی برای پذیرش تبلیغات سوء، قضاوت های و تصمیمات عجولانه.

«یقین» نقطه مقابل «شک» است، و به معنى وضوح و ثبوت چیزى آمده است، و طبق آنچه از اخبار و روایات استفاده مى شود، به مرحله عالى ایمان، «یقین» گفته مى شود؛ و طبق آیه 95 سوره واقعه دارای سه مرحله است: علم الیقین؛ عین الیقین؛ و حقّ الیقین. مرحله اول جنبه عمومى دارد، مرحله دوم، براى پرهیزگاران است و مرحله سوم، مخصوص خاصان و مقربان.