آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

براى انجام یک عمل قطعا مقدمات زیادى لازم است، و در این میان، نقش رهبران و ارشاد کنندگان و یا وسوسه گران، نقش مهمى است. همچنین نقش سنتهاى خوب یا زشت و ننگین، که زمینه فکرى و اجتماعى را براى این گونه اعمال فراهم مى کند نمى توان از نظر دور داشت. بلکه، گاه مى شود که نقش رهبران، و یا سنت گذاران بر همه عوامل دیگر پیشى مى گیرد. از این رو، هیچ دلیلى ندارد که آنها شریک جرم و یا شریک در نیکى ها نباشند. روى همین منطق در آیات قرآن و روایات اسلامى به مسأله «دلالت بر نیکى و بدى» و یا «سنت گذاردن، اعم از نیک و بد» تکیه فراوان شده است. این موضوع تا آنجا مورد اهمیت است، که به گفته پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله): «الدّالُ عَلَى الْخَیرِ کَفاعِلِهِ»؛ (آن کس که دعوت به نیکى مى کند همانند فاعل آنست).(1) در حدیثى که در ذیل آیات فوق، از پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده، مى خوانیم:«أَیُّمَا دَاع دَعَا إِلَى الْهُدَى فَاتُّبِعَ فَلَهُ مِثْلُ أُجُورِهِمْ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ وَ أَیُّمَا دَاع دَعَا إِلَى ضَلَالَة فَاتُّبِعَ فَإِنَّ عَلَیْهِ مِثْلَ أَوْزَارِ مَنِ اتَّبَعَهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَیْءٌ !»؛ (هر کسى دعوت به هدایت کند و از او پیروى کنند، پاداشى همچون پاداش پیروانش خواهد داشت، بى آن که از پاداش آنها چیزى کاسته شود. و هر کس دعوت به ضلالت کند، و از او پیروى کنند همانند کیفر پیروانش را خواهد داشت، بى آن که از کیفر آنها کاسته شود).(2) و از امام باقر(علیه السلام) چنین نقل شده: «مَنِ اسْتَنَّ بِسُنَّةِ عَدْل فَاتُّبِعَ کَانَ لَهُ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْتَقِصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْءٌ وَ مَنِ اسْتَنَّ سُنَّةَ جَوْر فَاتُّبِعَ کَانَ عَلَیْهِ مِثْلُ وِزْرِ مَنْ عَمِلَ بِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْتَقِصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَیْءٌ»؛ (کسى که سنت عدلى ایجاد کند و از آن پیروى شود همانند پاداش کسانى را که به آن عمل مى کنند خواهد داشت، بى آن که از پاداش آنها کم شود و کسى که سنت ظلمى بگذارد و از آن پیروى شود همانند گناه کسانى که به آن عمل مى کنند خواهد داشت، بى آن که چیزى از گناهان آنها کاسته شود).(3) به همین مضمون روایات متعدد دیگرى از پیشوایان معصوم(علیهم السلام) نقل شده که شیخ «حرّ عاملى»(رحمه الله) در جلد یازدهم «وسائل»، کتاب «الامر بالمعروف و النهى عن المنکر» باب شانزدهم، آنها را جمع آورى کرده است. در «صحیح مسلم» نیز حدیثى به مضمون زیر آمده است: پیامبر(صلى الله علیه وآله) در میان یاران نشسته بود، جمعى پا برهنه و فاقد لباس خدمتش رسیدند، در حالى که شمشیرها را بر کمر بسته بودند (و آماده جهاد بودند) از مشاهده فقر آنها، چهره پیامبر(صلى الله علیه وآله) دگرگون شد، به خانه رفت و سپس برگشت و به بلال دستور داد مردم را دعوت به اجتماع و نماز کند، بعد از برگزارى نماز پیامبر خطبه اى خواند فرمود: اى مردم از خدا بترسید همان خدائى که شما را همگى از یک نفس آفرید، و بدانید خدا مراقب شما است، مردم! تقوا پیشه کنید و به فکر فرداى قیامت باشید. هر کدام بتوانید از دینار، درهم، لباس، گندم، خرما، حتى بخشى از یک دانه خرما به نیازمندان کمک کنید. در این هنگام مردى از «انصار»، کیسه پولى آورد که در دستش جاى نمى گرفت این امر سبب تشویق مردم شد، و پشت سر هم کمکهاى مختلف فراهم کردند به حدّى که دو کوپه از مواد غذائى و لباس جمع شد، آثار سرور در چهره پیامبر(صلى الله علیه وآله) نمایان گشت در این هنگام فرمود: «مَنْ سَنَّ فِى الإِسْلامِ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُها وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِها بَعْدَهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَىْءٌ وَ مَنْ سَنَّ فِى الإِسْلامِ سُنَّةً سَیِّئَةً کانَ عَلَیْهِ وِزْرُها وَ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِها مِنْ بَعْدِهِ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أَوْزارِهِمْ شَىْءٌ». معنى این بخش از حدیث همانند احادیث سابق است. در اینجا سؤالى پیش مى آید که: این احادیث و مانند آن از آیات قرآن، با آیه 164 «انعام»، «وَ لاتَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى»؛ (کسى گناه دیگرى را بر دوش نمى کشد)، چگونه سازگار است؟ پاسخ این سؤال با توجه به یک نکته کاملاً روشن است، و آن این که اینها مسئول گناهان دیگرى نیستند بلکه مسئول گناهان خویشند، زیرا در تحقق گناه دیگران شرکت داشتند و از یک نظر گناه خودشان محسوب مى شود.(4)