آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این آیات درباره عبداللّه بن ابى و جمعى از منافقان مدینه نازل شد که به یهود بنى نضیر گفتند: شما در دژهاى خود بایستید ما و طایفه بنى قریظه و سایرهم پیمان هاى شما با شما هستیم. همین امر سبب شد که، یهود بنى نضیر بر مخالفت پیامبرتشویق شوند.

در آیات (11 ـ 14) سوره «حشر» می خوانیم: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ نافَقُوا یَقُولُونَ لاِِخْوانِهِمُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَکُمْ وَ لانُطِیعُ فِیکُمْ أَحَداً أَبَداً وَ إِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّکُمْوَ اللّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُونَ * لَئِنْ أُخْرِجُوا لایَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَ لَئِنْ قُوتِلُوا لایَنْصُرُونَهُمْ وَ لَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَیُوَلُّنَّ الاَْدْبارَ ثُمَّ لایُنْصَرُونَ * لاََنْتُمْ أَشَدُّ رَهْبَةً فِى صُدُورِهِمْ مِنَ اللّهِ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لایَفْقَهُونَ * لایُقاتِلُونَکُمْ جَمِیعاً إِلاّ فِى قُرىً مُحَصَّنَة أَوْ مِنْ وَراءِ جُدُر بَأْسُهُمْ بَیْنَهُمْ شَدِیدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِیعاً وَ قُلُوبُهُمْ شَتّى ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لایَعْقِلُونَ»؛ (آیا منافقان را ندیدى که پیوسته به برادران کفارشان از اهل کتاب مى گفتند: «هرگاه شما را [از وطن] بیرون کنند، ما هم با شما خواهیم رفت و هرگز سخن هیچ کس را درباره شما اطاعت نخواهیم کرد؛ و اگر با شما پیکار شود، یاریتان خواهیم نمود»؟! و خداوند شهادت مى دهد که آنها دروغگویانند! * اگر آنها را بیرون کنند با آنان بیرون نمى روند، و اگر با آنها پیکار شود یاریشان نخواهند کرد، و اگر یاریشان کنند پشت به میدان کرده فرار مى کنند؛ سپس کسى آنان را یارى نمى کند! * وحشت از شما در دل هاى آنها بیش از ترس از خداست؛ این به خاطر آن است که آنها گروهى نادانند! * آنها هرگز با شما به صورت گروهى نمى جنگند جز در دژهاى محکم یا از پشت دیوارها. پیکارشان در میان خودشان شدید است، [اما در برابر شما ضعیف!] آنها را متّحد مى پندارى، در حالى که دل هایشان پراکنده است؛ این به خاطر آن است که آنها قومى هستند که تعقل نمى کنند).
شأن نزول:
بعضى از مفسران، شأن نزولى براى آیات فوق نقل کرده اند که خلاصه اش چنین است:
جمعى از منافقان «مدینه»، مانند «عبداللّه بن اُبَىّ» و یارانش، مخفیانه کسى را به سراغ یهود «بنى نضیر» فرستاده گفتند: شما محکم در جاى خود بایستید، از خانه هاى خود بیرون نروید و دژهاى خود را محکم سازید، ما دو هزار نفر یاور از قوم خود و دیگران داریم و تا آخرین نفس با شما هستیم، طایفه «بنى قریظه» و سایر هم پیمان هاى شما از قبیله «غطفان» نیز با شما همراهى مى کنند.
همین امر سبب شد که، یهود «بنى نضیر» بر مخالفت پیامبر(صلى الله علیه وآله) تشویق شوند، اما در این هنگام یکى از بزرگان «بنى نضیر» به نام «سلام» به «حُیَىّ بن اخطب» که سرپرست برنامه هاى «بنى نضیر» بود گفت: اعتنائى به حرف «عبداللّه بن ابى» نکن، او مى خواهد تو را تشویق به جنگ محمّد(صلى الله علیه وآله) کند، خودش در خانه بنشیند و شما را تسلیم حوادث نماید، «حیى» گفت: ما جز دشمنى محمّد(صلى الله علیه وآله) و پیکار با او چیزى را نمى شناسیم، «سلام» در پاسخ او گفت: به خدا سوگند من مى بینم سرانجام ما را از این سرزمین بیرون مى کنند و اموال و شرف ما بر باد مى رود، کودکان ما اسیر و جنگجویان ما کشته مى شوند.(1) آیات فوق سرانجام این ماجرا را بازگو مى کند.
بعضى معتقدند: این آیات قبل از ماجراى یهود «بنى نضیر» نازل شده و حکایت از حوادث آینده این ماجرا مى کند، و به همین دلیل آن را از خبرهاى غیبى قرآن مى شمرند.
لحن آیات، که به صورت فعل مضارع ذکر شده، گرچه این نظر را تأیید مى کند ولى پیوند این آیات با آیات پیشین، که بعد از ماجراى شکست «بنى نضیر» و تبعید آنها نازل گردیده، نشان مى دهد که این آیات نیز بعد از این ماجرا نازل شده، و تعبیر به فعل مضارع به عنوان حکایت حال است (دقت کنید).(2)