آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اهل جاهليّت بعد از مراسم حج افتخارات موهوم نياکان خود را بر مى شمردند. آيه فوق نازل شد و به آنها دستور داد؛ جاى اين کار، ذکر خدا گويند و با همان شوری که به پدران خود مباهات می کنند، بلکه از آن هم بيشتر و برتر نعمتهای الهى را ياد کنند.

در آیه 200 سوره «بقره» می خوانیم: «فَإِذا قَضَیْتُمْ مَناسِکَکُمْ فَاذْکُرُوا اللّهَ کَذِکْرِکُمْ آباءَکُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِکْراً فَمِنَ النّاسِ مَنْ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا وَ ما لَهُ فِى الاْخِرَةِ مِنْ خَلاق»؛ (و هنگامى که مناسک [حج] خود را انجام دادید خدا را یاد کنید، همانند یادآورى از پدرانتان [آن گونه که رسم آن زمان بود] بلکه از آن هم بیشتر! [در این مراسم مردم دو گروه اند:] بعضى از مردم مى گویند: «خداوندا! به ما در دنیا، [نیکى] عطا کن»! ولى در آخرت، بهره اى ندارند).
شأن نزول:
در حدیثى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم: در ایّام جاهلیّت هنگامى که از مراسم حج فارغ مى شدند، در آنجا اجتماع مى کردند و افتخارات (موهومى براى) نیاکان خود را بر مى شمردند، و از ایّام گذشته آنها، و جود و بخشش فراوانشان یاد مى کردند. آیات فوق نازل شد و به آنها دستور داد: به جاى این کار (نادرست)، ذکر خدا گویند و از نعمت هاى بى دریغ خداوند و مواهب او یاد کنند، و با همان شور و سوز مخصوصى که در افتخار و مباهات به پدران خود در جاهلیت داشتند، نعم الهى را یاد کنند بلکه بیشتر و برتر.(1)
همین معنى یا شبیه آن را سایر مفسران از «ابن عباس» یا غیر او نقل کرده اند که اهل جاهلیت بعد از حج، مجالسى تشکیل مى دادند براى تفاخر به پدران و شرح امتیازات آنها، و یا در بازارهایى همچون بازار عُکّاظ، ذِى المَجاز و مَجَنَّه که تنها جاى داد و ستد نبود، بلکه مرکز ذکر افتخارات (موهوم) نیاکان بود جمع مى شدند و به این کار مى پرداختند... .(2)، (3)