آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

شأن نزول این آیه یا درباره سوال ام سلمه است که از پیامبر(ص) درباره سهم زنان راجع به جهاد و هجرت آنان پرسید و یا درباره علی(ع) است که به همراه مادر و دختر پیامبر(ص) و دختر زبیر از مکه به مدینه هجرت نمودند.

در آیه (195) سوره «آل عمران» می خوانیم: «فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لا أُضیعُ عَمَلَ عامِل مِنْکُمْ مِنْ ذَکَر أَوْ أُنْثى بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْض فَالَّذینَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أُوذُوا فی سَبیلی وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لاَُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئاتِهِمْ وَ لاَُدْخِلَنَّهُمْ جَنّات تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللّهِ وَ اللّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوابِ»؛ (خداوند درخواست آنها را پذیرفت، (و فرمود:) من عمل هیچ عمل کننده اى از شما را، زن باشد یا مرد، ضایع نخواهم کرد؛ شما هم نوعید، و از جنس یکدیگر! آنها که درراه خدا هجرت کردند و از خانه هاى خود بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند و جنگ کردند و کشته شدند به یقین گناهانشان را مى بخشم، و آنها را در باغ هاى بهشتى که از زیر درختانش نهرها جارى است وارد مى کنم. این پاداشى است از طرف خداوند؛ و بهترین پاداش ها نزد پروردگار است).
شأن نزول:
در آیات پیشین سخن درباره صاحبان عقل وخرد بوده، و در این آیه نتیجه اعمال آنها را مورد توجه قرار مى دهد. شروع آیه با «فاء تفریع» روشن ترین دلیل این پیوند است.
با این حال، شأن نزول هائى براى آیه در روایات و کلمات مفسران آمده است که البته منافاتى با پیوستگى آیه با آیات قبل ندارد.
از جمله نقل شده است: «امّ سلمه» (یکى از همسران رسول خدا) خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله) عرض کرد: در قرآن از جهاد، هجرت و فداکارى مردان، فراوان بحث شده، آیا زنان هم در این قسمت سهمى دارند؟
آیه فوق نازل شد و به این سؤال پاسخ گفت.(1)
و نیز نقل شده: على(علیه السلام) هنگامى که با «فَواطم» (فاطمه بنت اسد و فاطمه دختر پیامبر و فاطمه دختر زبیر) از «مکّه» به «مدینه» هجرت کرد، و «امّ ایمن» یکى دیگر از زنان با ایمان در بین راه نیز به آنها پیوست، آیه فوق نازل گردید.(2)
همان طور که اشاره کردیم وجود این شأن نزول ها براى آیه فوق، منافاتى با پیوستگى آن باآیات قبل ندارد همان طور که بین این دو شأن نزول نیز منافاتى نیست.(3)