آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

نزدیکی خداوند به بندگان گاه اشاره به شدت نزدیکی است به طوری که گوئی در درون جان و میان او و خودش قرار گرفته است. گاه مراد این است که گردش دل ها و فکرها به دست خداست و گاه به این معنا است که اگر لطف خدا نبود انسان هرگز به حقانیت حق و بطلان باطل پی نمی برد. گاهی به معنای حائل شدن خدا میان انسان و قلبش به وسیله مرگ است. به طور کلی همه این احتمالات به این برمی گردد که خدا در همه جا حاضر و ناظر است و نه با موجودات یکی است و نه از آنها جداست.

پاسخ این سؤال در آیه 24 سوره «انفال» آمده است، خداوند مى فرماید: (بدانید که خداوند میان انسان و قلب او حائل مى شود، و این که همه شما نزد او در قیامت اجتماع خواهید کرد)؛ «وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ».
شک نیست که منظور از قلب، روح و عقل است. و اما این که خدا چگونه میان انسان و روح و عقل او قرار مى گیرد احتمالات فراوانى درباره آن داده شده است:
گاه گفته مى شود: اشاره به شدت نزدیکى خداوند به بندگان است، آن چنان که گوئى در درون جان او و میان او و خودش قرار گرفته؛ همان گونه که قرآن مى گوید: «وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ»؛ (ما از رگ گردن به انسان نزدیک تریم). (1)
گاه گفته مى شود: اشاره به آن است که گردش دل ها و فکرها به دست خداست آن چنان که در دعا مى خوانیم: «یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الأَبْصارِ»؛ (اى کسى که گردش دل ها و فکرها به دست تو است). (2)
گاه گفته مى شود: منظور این است که اگر لطف خدا نبود هرگز انسان به حقانیت حق، و باطل بودن باطل، پى نمى برد.
و نیز گفته اند: منظور این است که مردم باید تا فرصت دارند در انجام طاعات و کار نیک تلاش کنند؛ زیرا خداوند میان انسان و قلبش به وسیله مرگ حائل ایجاد مى کند.
اما با یک نظر کلى مى توان همه این تفسیرها را در یک تفسیر واحد جمع کرد و آن این که خداوند در همه جا حاضر و ناظر و به همه موجودات احاطه دارد در عین این که با موجودات این جهان یکى نیست از آنها هم جدا و بیگانه نمى باشد، مرگ و حیات، علم و قدرت، آرامش و امنیت، توفیق و سعادت همه در دست او و به قدرت اوست و به همین دلیل، نه انسان چیزى را مى تواند از او مکتوم دارد، نه کارى را بى توفیق او انجام دهد، و نه سزاوار است به غیر او روى آورد و از غیر او تقاضا کند؛ چرا که او مالک همه چیز است و محیط به تمام وجود انسان! (3)