آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آیات پایانى سوره حشر علاوه بر مسئله توحید به هفده صفت از صفات خدا مثل عالم الغیب، رحمن، رحیم و... اشاره کرده است. این آیات در سیر الی الله پویندگان راه معرفت را منزل به منزل می برد، از ذات پاک خدا شروع کرده و به عالم خلقت می برد و باز از مخلوق، به سوى خالق مى برد و قلب را مظهر اسماء و صفات الهی می کند.

در سه آیه آخر سوره «حشر» علاوه بر مسأله توحید که دو بار تکرار شده، هفده وصف از اوصاف خدا آمده است به این ترتیب:
1ـ عالم الغیب و الشهاده (داناى پنهان و آشکار). 2ـ رحمان (بخشنده). 3ـ رحیم (مهربان). 4ـ ملک (حاکم و مالک). 5ـ قدوس (بى عیب و نقص). 6ـ سلام (ایمنى، سلامت). 7ـ مؤمن (امنیت بخشى به مؤمنان). 8ـ مهیمن (حافظ و مراقب). 9ـ عزیز (غالب). 10ـ جبار (اصلاح با غلبه و قدرت). 11ـ متکبر (چیزى بالاتر از او نیست). 12ـ خالق (آفریننده). 13ـ بارىء (کسى که اشیاء را موزون ایجاد مى کند). 14ـ مصور (صورت بخش). 15ـ حکیم. 16ـ داراى اسماء الحسنى (نامهاى نیک). 17ـ کسى که همه موجودات عالم تسبیح او مى گویند.
که با وصف توحید او، مجموعاً هجده وصف مى شود. در میان مجموع این صفات، یک نوع نظم بندى خاصى در سه آیه دیده مى شود:
در آیه نخست «هُوَ الله الَّذى لا إلهَ إلا هُوَ عالِمُ الْغَیْبِ و الشَّهادَةِ هُوَ الرَّحمنُ الرَّحیم» از عمومى ترین اوصاف ذات، (علم) و عمومى ترین اوصاف فعل (رحمت) که ریشه همه افعال خداوندى است بحث مى کند.
در آیه دوّم «هُوَ اللهُ الَّذى لا إلهَ إلاَّ هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤمِنُ الْمُهَیْمِنُ اَلْعَزیزُ الْجَبّار الْمُتَکَّبِر سُبحانُ اللهِ عَمّا یُشْرِکُونَ» سخن از حاکمیت او و شئون این حاکمیت است، و صفاتى همچون «قدوس» و «سلام» و «مؤمن» و «جبار» و «متکبر» با توجه به معانى آن ها همه از ویژگی هایى این حاکمیت مطلقه الهى است.
و در آخرین آیه «هُوَ اللهُ الْخالِقُ البارىءُ اَلْمُصَوِّرُ لَهُ الأسماءُ الْحُسنى یُسَبِّحُ لَهُ ما فى السَّماواتِ وَ الاَْرضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ» از مسأله خلقت و آنچه مربوط به آن است مانند نظم بندى و صورت بندى و قدرت و حکمت بحث مى کند.
و به این ترتیب، این آیات دست پویندگان راه معرفة الله را گرفته منزل به منزل پیش مى برد، از ذات پاک او شروع مى کند، و به عالم خلقت مى آورد، و باز در این سیر الى الله از مخلوق نیز به سوى خالق مى برد، قلب را مظهر اسماء و صفات الهى و مرکز انوار ربانى مى کند و در لابه لاى این معارف و انوار، او را مى سازد و تربیت مى کند، شکوفه هاى تقوا را بر شاخسار وجودش ظاهر ساخته و لایق قرب جوارش مى کند، تا با تمام ذارت جهان هم صدا شود، و تسبیح گویان نغمه سبّوح و قدّوسى سر دهد. (1)