آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ترس از خدا یا به معنى خوف از مواقف قیامت و حضور در پیشگاه او براى حساب است، و یا به معنى خوف از مقام علمى خدا و مراقبت دائمى او نسبت به همه انسان هاست. و یا منظور، ترس از خدا تنها به خاطر «مقام پروردگار و جلال او» است نه به خاطر آتش دوزخ و طمع در نعیم بهشت. و یا ترس از مقام عدالت خداوند است و ترس از عدالت نیز، بازگشت به ترس از اعمال خود انسان مى کند.

خداى متعال در آیه 46 سوره «الرحمن» مى فرماید: (براى کسى که از مقام پروردگارش بترسد دو باغ بهشت است)؛ «وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ».
«خوف از مقام پروردگار» یا به معنى خوف از مواقف قیامت و حضور در پیشگاه او براى حساب است، و یا به معنى خوف از مقام علمى خدا و مراقبت دائمى او نسبت به همه انسان ها است. (1)
تفسیر دوم، مناسب چیزى است که در آیه 33 سوره «رعد» آمده که مى فرماید: «أَفَمَنْ هُوِ قائِمٌ عَلى کُلِّ نَفْسِ بِما کَسَبَتْ»؛ (آیا کسى که بالاى سر همه ایستاده حافظ و مراقب اعمال همگان است، همچون کسى است که این صفت را ندارد؟)
و متناسب با حدیثى است که از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «مَنْ عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ یَرَاهُ، وَ یَسْمَعُ مَا یَقُولُ، وَ یَعْلَمُ مَا یَعْمَلُهُ مِنْ خَیْر أَوْ شَرّ، فَیَحْجُزُهُ ذَلِکَ عَنِ الْقَبِیحِ مِنَ الأَعْمَالِ، فَذَلِکَ الَّذِی خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ، وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى»؛ (کسى که مى داند خدا او را مى بیند و آنچه مى گوید مى شنود و آنچه را از خیر و شر انجام مى دهد مى داند و این توجه او را از اعمال قبیح باز مى دارد، این کسى است که از مقام پروردگارش خائف است و خود را از هواى نفس بازداشته). (2)
در اینجا تفسیر سومى است که منظور ترس از خدا است، نه به خاطر آتش دوزخ و طمع در نعیم بهشت، بلکه تنها به خاطر «مقام پروردگار و جلال او» خائف است.
و نیز تفسیر چهارمى وجود دارد که منظور از «مقام پروردگار»، مقام عدالت او است؛ چرا که ذات مقدس او مایه خوف نیست، بلکه خوف از عدالت او است، و خوف از عدالت نیز، بازگشت به خوف از اعمال خود انسان مى کند؛ زیرا کسى که پاک است از محاسبه اش چه باک است؟ مجرمان هنگامى که از کنار محکمه و دادگاه و زندان مى گذرند ترسانند، اما براى پاکان فرق نمى کند که، آنجا دادگاه است یا هر مکان دیگر.
البته خوف از پروردگار، سرچشمه هاى مختلفى دارد: گاه همان اعمال ناپاک و افکار آلوده است، و گاه مقربان به خاطر قرب به ذات پاکش، کمترین ترک اولى و غفلت، مایه وحشت آنها است، و گاه بدون همه اینها هنگامى که تصور آن ذات نامحدود و عظمت بى انتها را مى کنند، در مقابل او احساس حقارت کرده و حالت خوف به آنها دست مى دهد، این خوفى است که از نهایت معرفت پروردگار حاصل مى شود و مخصوص عارفان و مخلصان درگاه او است.
این تفسیرهاى چهارگانه، با هم تضادى ندارند و ممکن است در مفهوم آیه جمع باشد.(3)