آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

گناه کبیره، گناهى است که براى ارتکاب آن در قرآن و روایات وعده عذاب داده شود و یا لااقل اکیداً از آن نهى شده باشد.

سرچشمه تقسیم گناهان به صغیره و کبیره، در حقیقت آیات قرآن مجید است که یکى از آن ها، آیه: «اِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّر عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ»؛ (اگر از گناهان بزرگى که از آن نهى مى شوید پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را مى پوشانیم)(1) مى باشد. اکنون باید دید که میزان کوچک و بزرگ بودن گناه چیست؟
فقهاى ما مى گویند: هر گناه - خواه کبیره باشد خواه صغیره - از آن جا که مخالفت با فرمان خداوند است در حدّ ذات خود گناه بزرگ است.
ولى مقیاس کوچک و بزرگ بودن گناه این نیست که گناه و نافرمانى را نسبت به ساحت مقدّس خداوند بسنجیم؛ زیرا روى این سنجش، همه آنها کبیره است؛ بلکه این تقسیم از نظر سنجش یک دسته گناه نسبت به دسته دیگر است. در این سنجش عموم گناهان دو قسمند؛ یک دسته، گناهان کبیره و دسته دوّم گناهان صغیره.
اکنون باید دید میزان در شناسایى کبیره از صغیره چیست؟
راه شناسایى این دو قسم از یکدیگر زیاد است که معروف ترین آنها در میان دانشمندان این است که هرگناهى که در برابر ارتکاب آن وعده عذاب در قرآن و روایات داده شده، آن گناه کبیره است؛ مانند قتل نفس که قرآن درباره آن چنین مى فرماید: «وَ مَنْ یَقْتُل مُؤْمِناً مُتَعَمِّداً فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِداً فِیها»؛ (و هرکس فرد با ایمانى را از روى عمد به قتل برساند، مجازات او دوزخ است در حالى که جاودانه در آن مى ماند).(2)
برخى از دانشمندان قید دیگرى افزوده اند و مى گویند: گناه کبیره، گناهى است که براى ارتکاب آن وعدّه عذاب داده شود و یا لااقل اکیداً از آن نهى شده باشد؛ چه بسا گناهانى داریم که در آیات قرآن مجید در برابر ارتکاب آن وعدّه عذاب داده نشود، امّا بطور اکید و یا با نهى هاى مکرر از ارتکاب آن جلوگیرى به عمل آمده است.
مثلا، هرگاه فرض کنیم که درباره ربا فقط همین جمله نازل مى شد که مى فرماید: «فَاِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْب مِنَ اللهِ وَ رَسُولِهِ»؛ (اگر (چنین) نمى کنید، بدانید خدا و رسولش با شما پیکار خواهند کرد!)(3) همین جمله به تنهایى نشانه کبیره بودن رباخوارى بود؛ و اگر در آیات و روایات دیگر وعدّه عذاب به رباخواران داده نمى شد، همین نهى اکید و جلوگیرى شدید از آن، نشانه بزرگ بودن گناه «رباخوارى» محسوب مى گردید، روى این حساب، بزرگ و کوچک بودن گناهان یک امر «نسبى» نیست؛ بلکه این دو دسته هرکدام مرز جداگانه اى دارد؛ و هرگز یک گناه نمى تواند هم صغیره و هم کبیره باشد، زیرا اگر در ارتکاب آن وعده عذاب داده شده و یا نهى اکید از آن شده است، آن گناه کبیره است و در غیر این صورت صغیره خواهد بود.(4)