آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این تفسیر که نام اصلى آن «تفسیرالقرآن العظیم مسنداً عن الرسول» است توسط ابومحمد عبدالرحمن بن محمد بن ادریس بن منذربن داودبن مهران حنظلى ابن ابى حاتم رازى (240ـ327ق) تدوین و تصنیف شده است. او به امامان بزرگوار شیعه گرایش داشت و بسیارى از فضائل و وقایع مربوط به حضرت على و فرزندان پاک او(علیهم السلام) را در کتاب هایش نقل کرد و به همین دلیل، عده اى از متعصبان جاهل اهل سنت او را به ارتداد و تشیع متهم ساخته اند. اعتبار تفسیرابن ابى حاتم به گونه اى است که علماى اهل سنت آن را در ردیف تفسیر طبرى که مستند به صحابه، تابعان و پیروان آنان است، دانسته اند؛ به ویژه اینکه در این کتاب روایات معتبرى یافت مى شود که نمى توان آنها را در سایر منابع یافت. علاوه بر این، مطالب برخى از کتاب هاى تفسیرى پیش از خود مثل تفسیرسعید بن جبیر و مقاتل بن حیان را در تفسیرخود نقل کرده که معتبرترین منبع براى اطلاع از محتواى آنها بشمار مى رود.  مفسران بزرگ اسلام نظیر ابن کثیر، بغوى، شوکانى، و دیگران براى تدوین کتاب هاى تفسیرى و روایى خود بهره هاى فراوانى از این کتاب برده اند. بزرگانى مثل جلال الدین سیوطى تفسیراو را منبعى سرشار و قابل اعتماد براى مفسران پس از وى در همه دوران ها دانسته اند.

این تفسیر که نام اصلى آن «تفسیرالقرآن العظیم مسنداً عن الرسول» است توسط ابومحمد عبدالرحمن بن محمد بن ادریس بن منذربن داودبن مهران حنظلى ابن ابى حاتم رازى (240ـ327ق) تدوین و تصنیف شده است.
گرایش ابن ابى حاتم رازى به تشیع:
او که از علماى بزرگ علم رجال وحدیث اهل سنت بود، در عین حال به شیعه و امامان بزرگوار آنها گرایش داشت و بسیارى از فضائل و وقایع مربوط به حضرت على و فرزندان پاک او(علیهم السلام) را در کتاب هایش نقل کرد و به همین دلیل، عده اى از متعصبان جاهل اهل سنت  - البته نه علماى برجسته آنان مثل ذهبى و ابن حجر عسقلانى ـ او را به ارتداد و تشیع متهم ساخته اند. او که شخصیتى برجسته در حدیث و تاریخ بود در زمینه تفسیرقرآن نیز اثرى کم نظیر از خود به جاى گذاشت؛ به طورى که مورد توجه مفسران بزرگ اسلام قرار گرفته است. با توجه به گرایش وى به تاریخ و عقاید شیعه، برخى از علماى شیعه به مطالب او در کتاب هایش به ویژه کتاب تفسیراو استناد و احتجاج کرده اند.
اهمیت تفسیر ابن ابى حاتم رازى:
ارزش و اعتبار تفسیرابن ابى حاتم به گونه اى است که علماى اهل سنت آن را در ردیف تفسیر طبرى که مستند به صحابه، تابعان و پیروان آنان است، دانسته اند. به ویژه اینکه در این کتاب روایات معتبرى یافت مى شود که نمى توان آنها را در سایر منابع یافت. علاوه بر این، مطالب برخى از کتاب هاى تفسیرى پیش از خود مثل تفسیرسعید بن جبیر و مقاتل بن حیان را در تفسیرخود نقل کرده که معتبرترین منبع براى اطلاع از محتواى آنها بشمار مى رود. یعنى اگر ابن ابى حاتم تفاسیر مزبور را در کتاب خود نقل نمى کرد، با از بین رفتن آنها (که اکنون در دست نیستند)، مطالب آنها نیز بکلى از میان مى رفت. مفسران بزرگ اسلام نظیر ابن کثیر، بغوى، شوکانى، و دیگران براى تدوین کتاب هاى تفسیرى و روایى خود بهره هاى فراوانى از این کتاب برده اند. ازاین رو، بزرگانى مثل جلال الدین سیوطى تفسیراو را منبعى سرشار و قابل اعتماد براى مفسران پس از وى در همه دوران ها دانسته اند. سیوطى مى گوید: تفسیراو را به صورت خلاصه در ذیل مطالب در المنثور نقل کرده ام. حتى ابن حجر عسقلانى، ابن تیمیه و دیگران بسیارى از روایات معتبر اهل سنت را از کتاب تفسیراو نقل کرده اند.
شیوه تفسیری ابن ابى حاتم رازى
روش تفسیرى ابن ابى حاتم رازى در این کتاب اینگونه است که ابتدا احادیث نبوى را آورده و سپس نظرات صحابه و تابعان را نقل کرده و اختلافات رایج در ذیل آیات را نقد و بررسى نموده و هرگز مطالب و مسائل جنبى غیر از روایات را در تفسیرآیات قرآن وارد نکرده است. از این جهت کتاب او تفسیرى کاملا حدیثى به شمار مى رود. و درباره معنا و تفسیر آیاتى که در ذیل آنها روایتى نیافته سخنى به میان نیاورده است. در ذیل آیات مربوط به اهل بیت پیامبر(صلى الله علیه وآله) و على بن ابى طالب(علیه السلام) نیز روایات معتبرى را نقل کرده است که شایان توجه و اهمیت است مثل آیات زیر:
1ـ آیه56 از سوره احزاب (صلوات بر آل پیامبر)، 2ـ آیه33 از سوره احزاب آیه تطهیر اهل بیت، 3ـ آیه214 سوره احزاب (خلافت على(علیه السلام))، 4ـ آیه219 سوره شعراء (عصمت اجداد پیامبر که بر اساس عقیده تشیع است).
تلخیص و تکمیل تفسیرابن ابى حاتم رازى:
این تفسیرکه نسخه آن تا تفسیرسوره عنکبوت در دست بود به تصحیح چند تن از محققان عرب زبان احیاء شده و محققان بقیه سوره ها را تا پایان قرآن با تکیه بر کتاب هایى که تفسیر ابن ابى حاتم را نقل و تلخیص نموده اند، تکمیل کرده اند مثل:
1ـ تفسیرالقرآن العظیم ابن کثیر 2ـ درالمنثور سیوطى 3ـ فتح البارى ابن حجر عسقلانى، 4ـ تعلیق التعلیق ابن حجر عسقلانى، 5ـ فتح القدیر شوکانى.
ابن تفسیربارها در کشورهاى مختلف اسلامى مثل لبنان و عربستان در ده مجلد تنظیم و چاپ شده و سه مجلد از انواع فهرست ها را نیز به آن افزوده اند.