«جهاد ابتدايى» نه تنها نشانه‌ خشونت‌طلبي نيست؛ بلكه در موارد خاصى با عقل و منطق هماهنگ است و سه نوع آن در قرآن آمده است. «جهاد ابتدايى» گاهي براى خاموش كردن آتش فتنه، گاهي براي جلوگيرى از طغيان طاغيان و باغيان و گاهي براي از بين بردن موانع تبليغات اسلامى صورت مى‌گيرد. برخى از دستورات دينى نيز كه ظاهري خشونت‌آميز دارند منافاتى با رأفت اسلامى ندارند و آنان كه به اسلام، تهمت خشونت مي‌زنند يا از تعاليم اسلامى دورند يا دشمنان كينه‌توزى هستند كه اسلام را مانع منافع نامشروع خود مى‌بينند.

به اعتقاد برخى از محقّقان و انديشمندان همه جنگ‌هاى زمان پيامبر(ص) دفاعى بوده‌ نه ابتدائي. مثلاً در جنگ خيبر پيامبر(ص) قصد داشت پاسخ دندان‌شكنى به توطئه‌هاى يهوديان بدهد؛ چراكه آنجا كانون فساد و فتنه شده بود. فتح مكّه نيز براى متلاشى كردن كانون دشمنان اسلام و مشركان صورت گرفت و تازه براي تصرف مكّه جنگى رخ نداد و مشركان بدون درگيرى تسليم شدند. پس در صدر اسلام همه جنگ‌ها دفاعى بوده نه جهاد ابتدايى و آياتى از قرآن مؤيد اين مطلب است.

در قرآن به سه نوع «جهاد» اشاره شده؛ اول جهاد ابتدايى است كه در سوره حج به آن اشاره شده است. دوم جهاد براى خاموش كردن آتش فتنه است كه در آيه 193 سوره «بقره» درباره آن سخن گفته شده. سوم جهاد براى حمايت از مظلومان كه در سوره نساء، مسلمانان را به آن دعوت كرده است. البته اين اقسام سه گانه را مي توان به دو بخش جهاد ابتدايى و جهاد دفاعى تقسيم كرد، ولى روح همه آنها دفاعى است؛ به همين دليل در تاريخ اسلام موردى نيست كه كافران آمادگى زندگى مسالمت آميز با مسلمين داشته باشند و اسلام آن را نپذيرفته باشد.