آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مُصحف امام علي(ع)، داراى ويژگى هاى خاصّى بود: 1. ترتيب دقيق آيات و سور، طبق نزول آنها رعايت شده بود. 2. قرائت آيات، بر طبق قرائت پيامبر(ص) ثبت شده بود. 3. مُصحف مشتمل بر تنزيل و تأويل بود. از سویی نقل شده امام(ع) پس از جمع آوری قرآن، آن را به مسجد آورد؛ در حالى كه مردم پيرامون ابوبكر بودند، به آنان گفت: بعد از مرگ پيامبر(ص) به جمع آورى قرآن مشغول بودم. آن گاه يكى از سران گروه با ديدن آنچه امام(ع) فراهم كرده بود، گفت: به آنچه آورده اى نيازى نيست. امام(ع) فرمود: ديگر هرگز آن‌ را نخواهيد ديد، و دیگر كسى آن را نديد.

مُصحفى را كه مولى اميرمؤمنان(علیه السلام) گردآورى كرده بود، داراى ويژگى هاى خاصّى بود كه در مصاحف ديگر وجود نداشت. اين ويژگي ها عبارت بودند از:
اولا: ترتيب دقيق آيات و سور، طبق نزول آنها رعايت شده بود؛ يعنى در اين مُصحف، مكّي پيش از مدني آمده و مراحل و سير تاريخى نزول آيات روشن بود. بدين وسيله سير تشريع و احكام، مخصوصا مسئله ناسخ و منسوخ در قرآن به خوبى به دست مى آمد.
ثانيا: در اين مُصحف قرائت آيات، طبق قرائت پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) كه اصيل ترين قرائت بود، ثبت شده بود و هرگز براى اختلاف قرائت در آن راهى نبود. بدين ترتيب راه براى فهم محتوا و به دست آوردن تفسير صحيح آيه هموار بود. اين امر اهميت به سزايى داشت؛ زيرا چه بسا اختلافِ قرائت موجب گمراهى مفسّر مى شود، كه در آن مُصحف هرگونه موجبات گمراهى وجود نداشت.
ثالثا: اين مُصحف مشتمل بر تنزيل و تأويل بود؛ يعنى موارد نزول و مناسبت هايى را كه موجب نزول آيات و سوره ها بود، در حاشيه مُصحف توضيح مى داد. اين حواشى بهترين وسيله براى فهم معانى قرآن و رفع بسيارى از مبهمات بود و علاوه بر ذكر سبب نزول در حواشى، تأويلاتى نيز وجود داشت. اين تأويلات برداشت هاى كلى و جامع از موارد خاص آيات بود كه در فهم آيه ها بسيار مؤثر بود. اميرمؤمنان(علیه السلام) خود مى فرمايد: «وَ لَقَد جِئْتَهُم بِالْكِتَاب‏ مُشْتَمِلاً عَلَى‏ التَّنْزِيلِ وَ التَّأْوِيل‏»(1)؛ و نيز مى فرمايد: «آيه اى بر پيامبر(صلی الله علیه و آله) نازل نشد، مگر آن كه آن را بر من خوانده و املا فرمود و من آن را با خطّ خود نوشتم، و نيز تفسير و تأويل، ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه هر آيه را به من آموخت و مرا دعا فرمود تا خداوند فهم و حفظ به من مرحمت فرمايد. از آن روز تا كنون هيچ آيه اى را فراموش نكرده و هيچ دانش و شناختى را كه به من آموخته و نوشته ام، از دست نداده ام».(2) بنابراين اگر پس از رحلت پيامبر(ص) از اين مُصحف كه مشتمل بر نكات و شرح و تفسير و تبيين آيات بود استفاده مى شد، امروزه بيش ترين مشكلات فهم قرآن مرتفع مى گرديد.(3)
سرانجام مصحف امام على(ع)
سُليم بن قيس هلالى(متوفاى 90) كه از اصحاب خاص اميرمؤمنان علي(عليه السلام) بود، از سلمان فارسى(رضوان الله عليه) روايت مى كند: «موقعى كه علي(ع) بى مهرى مردم را نسبت به خود احساس كرد، در خانه نشست و از خانه بيرون نيامد تا آنكه قرآن را كاملا جمع آورى كرد. پيش از جمع آورى حضرت، قرآن بر روى پاره‌هاى كاغذ و تخته هاى نازك شده و ورق ها نوشته شده و به صورت پراكنده بود. على(ع) پس از اِتمام، طبق روايت يعقوبى آن را بارِ شترى كرده به مسجد آورد؛ در حالى كه مردم پيرامون ابوبكر گرد آمده بودند، به آنان گفت: بعد از مرگ پيامبر(صلی الله علیه و آله) تاكنون به جمع آورى قرآن مشغول بودم و در اين پارچه آن را فراهم كرده، تمام آنچه بر پيامبر نازل شده‌ است جمع آورده ام، نبوده است آيه اى مگر آن كه پيامبر، خود بر من خوانده و تفسير و تأويل آن را به من آموخته است. مبادا فردا بگوييد: از آن غافل بوده ايم. آن گاه يكى از سران گروه به پاخاست و با ديدن آنچه على(ع) در آن نوشته ها فراهم كرده بود، بدو گفت: به آنچه آورده اى نيازى نيست و آنچه نزد ما هست ما را كفايت مي كند. علي(ع) گفت: ديگر هرگز آن را نخواهيد ديد. آن گاه داخل خانه خود شد و كسى آن را پس از آن نديد».(4)
«در دوران عثمان، كه ميان طرفداران مصاحف صحابه اختلاف شديد رخ داد، «طلحة بن عبيدالله» به مولى اميرمؤمنان(علیه السلام) عرض كرد: به ياد دارى آن روزى را كه مُصحفِ خود را بر مردم عرضه داشتى و نپذيرفتند، چه مى شود امروز آن را ارائه دهى تا شايد رفع اختلاف گردد؟ حضرت از جواب دادن سرباز زد. طلحه سؤال خود را تكرار كرد. حضرت فرمود: عمدا از جواب سرباز زدم. آن گاه به طلحه گفت: آيا اين قرآن كه امروزه در دست مردم است، تمامى آن قرآن است يا آن كه غير از قرآن نيز داخل آن شده است؟ طلحه گفت: البته تمامى آن قرآن است. حضرت فرمود: اكنون كه چنين است، چنانچه به آن اخذ كنيد و عمل نماييد، به رستگارى رسيده ايد. طلحه گفت: اگر چنين است، پس ما را بس است و ديگر چيزى نگفت».(5) حضرت با اين جواب خواستند تا علاوه بر حفظ وحدت، صلابت و استوارى قرآن محفوظ بماند.(6)