آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

روايات زيادى درباره «اعراف» و «اعرافیان» وارد شده كه بعضى ناظر به خود «اعراف» و بعضى ناظر به «مردان الهى» و بعضى نظر به «گروه واماندگان و ضعيف الايمان» دارند. در حديث آمده: «اعراف، ديوارى است ميان بهشت و دوزخ». روايتي مي فرمايد: «اعراف راهى است ميان بهشت و دوزخ، هركس از مؤمنان گنهكار را، امامى از ما [اهل بيت(ع)] شفاعت كند رهايى مى يابد و هركس برايش شفاعت نكند سقوط مى كند». در روايت ديگر آمده آنها شهيداني هستند كه شهادتشان مانع رفتن به دوزخ و نافرمانى پدرانشان مانع رفتن به بهشت شده و به اين خاطر بر ديوارى ميان بهشت و دوزخ قرار دارند. پس از رسيدگي به حساب خلق، مشمول رحمت الهي شده وارد بهشت مى شوند.

در منابع اسلامى، اعم از منابع شيعه و اهل سنت، روايات زيادى درباره «اعراف» و «اعرافیان» وارد شده است. اين اخبار، بسيار فراوان است و بعضى آن را بالغ بر 28 حديث مى دانند.(1) بعضى از اين احاديث ناظر به خود «اعراف» است و بعضى ناظر به «مردان الهى» است كه بر اعراف قرار دارند و بعضى نظر به «گروه واماندگان و ضعيف الايمان» دارد كه در آنجا هستند و ما به چند نمونه قابل توجّه در اينجا قناعت مى كنيم:
1. در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم كه در پاسخ سؤال از آيه شريفه «وَ بَيْنَهُمَا حِجَابٌ وَ عَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ» فرمود: «سُورٌ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ»(2)؛ (اعراف، ديوارى است ميان بهشت و دوزخ).
همين معنا در تفسير طبرى از امام باقر(عليه السلام) نقل شده است.(3)
2. در حديث ديگرى از امام باقر(عليه السلام) در تفسير آيه «وَ عَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ» آمده است كه فرمود: «نَزَلَتْ فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ الرِّجالِ هُمُ الْأَئِمَّةُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ(صلى الله عليه وآله و سلم)، قُلْتُ: فَالْأَعْرَافُ؟ قَالَ: صِرَاطٌ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، فَمَنْ شَفَعَ لَهُ الْإِمَامُ مِنَّا مِنَ المُؤْمِنِينَ الْمُذْنِبِينَ نَجَا وَ مَنْ لَمْ يَشْفَعْ لَهُ هَوَى»(4)؛ (اين آيه درباره اين امّت نازل شده و «رجال»، امامان از آل محمّد(ص) هستند. راوى مى گويد: سؤال كردم پس اعراف چيست؟ فرمود: راهى است در ميان بهشت و دوزخ، هركس از مؤمنانِ گنهكار، امامي از ما او را شفاعت كند، رهايى مى يابد و هركس براى او شفاعت نكند سقوط مى كند).
در اين حديث هم معناى اعراف بيان شده و هم دو گروهى كه بر آن هستند.
3. در حديث ديگرى كه مرحوم طبرسى در «مجمع البيان» از امام صادق(عليه السلام) نقل كرده است مى خوانيم: «اَلْأَعْرَافُ كُثْبَانٌ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ، فَيَقِفُ عَلَيْهَا كُلُّ نَبِيٍّ وَ كُلُّ خَلِيفَةِ نَبِيٍّ، مَعَ الْمُذْنِبِينَ مِنْ اَهْلِ الزَّمَانِ كَمَا يَقِفُ صَاحِبُ الْجَيْشِ مَعَ الضُّعَفَاءِ مِنْ جُنْدِهِ!»(5)؛ (اعراف، تلّى است در ميان بهشت و دوزخ كه هر پيامبري و هر جانشين پيامبري با گنهكاران زمانش [با افراد ضعيف] در آنجا مى ايستد، همان گونه كه فرمانده لشكر با افراد ضعيف لشكر [در گذرگاه هاى صعب العبور] توقّف مى كند).
در ذيل همين حديث كاملا توضيح داده شده كه نيكوكاران قبلا به بهشت مى روند و مردان الهى به گنهكارانى كه در كنار آنها هستند مى گويند: نگاه به برادران نيكوكارتان كنيد، بر شما پيشى گرفتند و به بهشت رفتند، در اينجا گنهكاران نگاه مى كنند و به آنها درود مى فرستند و اين همان است كه «قرآن» مى گويد: «وَ نادَوْا اَصْحَابَ الْجَنَّةِ اَنْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَ هُمْ يَطْمَعُونَ»(6) اين گنهكاران داخل بهشت نشده و اميد دارند به بركت شفاعت پيامبر(صلى الله عليه وآله و سلم) و امام(عليه السلام) وارد بهشت شوند ... سپس بقيه آيات را به همين ترتيب تفسير مى فرمايد به گونه اى كه هيچ ابهامى در معناى اعراف و دو گروهى كه بر آن هستند باقى نمى ماند.(7)
4. در حديث ديگرى كه در «الدرّ المنثور» از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «يُجْمَعُ النَّاسُ يَوْمَ القِيَامَةِ فَيُؤْمَرُ بِاَهْلِ الْجَنَّةِ اِلَى الْجَنَّةِ وَ يُؤْمَرُ بِاَهْلِ النَّارِ اِلَى النَّارِ، ثُمَّ يُقَالُ لِأَصْحَابِ الْأَعْرَافِ: مَا تَنْتَظِرُونَ؟ قَالُوا: نَنْتَظِرُ اَمْرَكَ، فَيُقالُ لَهُمْ: اِنَّ حَسَنَاتُكُمْ تَجَاوَزَتْ بِكُمُ النَّارَ اَنْ تَدْخُلُوهَا وَ حَالَتْ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الْجَنَّةِ خَطَايَاكُمْ، فَادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَغْفِرَتِي وَ رَحْمَتِي»(8)؛ (خداوند روز قيامت همه مردم را جمع مى كند به بهشتيان گفته مى شود به سوى بهشت برويد و به دوزخيان گفته مى شود به سوى جهنّم! سپس به اصحاب اعراف گفته مى شود انتظار چه چيزي را مى كشيد؟ عرض مى كنند: انتظار فرمان تو را [اى پروردگار]، به آنها گفته مى شود: حسناتتان شما را از ورود در دوزخ رهايى بخشيده؛ ولى گناهانتان مانع ورود در بهشت شده، اكنون وارد بهشت شويد به مغفرت و رحمت من!).
البته سبب ورود در بهشت در اينجا همان شفاعت شفيعان و رجال الهى اعراف به فرمان خدا مى باشد.
5. در حديث ديگرى در «الدرّ المنثور» از ابو سعيد خدرى نقل شد كه از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) درباره اصحاب الأعراف سؤال كردند، فرمود: «هُمْ رِجَالٌ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللهِ وَ هُمْ عُصَاةٌ لِآبَائِهِمْ، فَمَنَعَتْهُمُ الشَّهَادَةُ اَنْ يَدْخُلُوا النَّارَ وَ مَنَعَتْهُمُ الْمَعْصِيَةُ اَنْ يَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ هُمْ عَلَى سُورٍ بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ ... فَاِذَا فَرِغَ مِنْ حِسَابِ خَلْقِهِ فَلَمْ يَبْقَ غَيْرُهُمْ تَغَمَّدَهُمْ مِنْهُ بِرَحْمَةٍ، فَاَدْخَلَهُمُ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِهِ»(9)؛ (آنها مردانى هستند كه در راه خدا شهيد شدند، در حالى كه نافرمانى پدرانشان كرده بودند، شهادت مانع از آن شده كه داخل در دوزخ شوند و نافرمانى پدران مانع از آن گرديده كه داخل بهشت شوند، آنها بر ديوارى ميان بهشت و دوزخند ... هنگامى كه خداوند از حساب خلقش فارغ مى شود و كسى جز آنان باقى نمى ماند، آنها را مشمول رحمت خويش مى سازد و به رحمتش وارد بهشت مى كند).(10)

گردآوري از كتاب: پيام قرآن‏، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: جمعى از فضلاء، دار الكتب الاسلامية‏، تهران‏، ‏1386 شمسی‏، چاپ: نهم، ج 6، ص 555.

مطالعه کتاب: http://mk6.ir/KfLdB