آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

قرآن در سه مورد يكی از فلسفه های بعثت را «تعليم و تربيت» می داند و مى فرمايد: «او كسى است كه در ميان قوم درس نخوانده، رسولى از خودشان برانگيخت تا آياتش را بر آنان بخواند و آنها را پاكيزه كند و كتاب قرآن و حكمت به آنها بياموزد، هرچند قبل از آن در گمراهى آشكارى بودند». در جای ديگر می فرمايد: «همان گونه كه رسولى در ميان شما از خودتان فرستاده ايم تا آيات ما را بر شما بخواند و شما را تزكيه و پاكيزه سازد و كتاب و حكمت بياموزد و آنچه را امكان نداشت بدانيد به شما تعليم دهد».

خداوند در قرآن در سه مورد، يكي از فلسفه هاي بعثت را تعليم و تربيت مي داند: در دو مورد اول (سوره جمعه آيه 2 و سوره بقره آيه 129) به دو هدف عمده از اهداف بعثت و فلسفه ارسال رسل اشاره كرده كه همان مسأله تعليم و تربيت است. نخست مى فرمايد: (او کسى است که در میان جمعیّت درس نخوانده پیامبرى از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها بخواند)؛ «هُوَ الَّذى بَعَثَ فِى الْاُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ».(1) و از آنجا كه تلاوت آيات حق، مقدمه اى است براى تزكيه و تعليم كتاب و حكمت و زدودن آثار گمراهى و شرك، مى افزايد: ( و آنها را تزکیه کند و به آنان کتاب [قرآن] و حکمت بیاموزد، هرچند پیش از آن در گمراهى آشکارى بودند)؛ «وَ يُزَكِّيِهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ اِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِى ضَلاَل مُبِين».
درست است كه هدف نهايى از تلاوت آيات و تعليم كتاب و حكمت همان تزكيه و پاك سازى روح و جسم فرد و جامعه است و آموختن كتاب و حكمت جنبه طريقى نسبت به تزكيه دارد و مقدّمه اى براى آن محسوب مى شود؛ ولى به خاطر اهمّيّت تزكيه بر تعليم كتاب و حكمت مقدّم شده است. اين در حالي است كه در آيه 129 سوره بقره كه بازگو كننده دعاى ابراهيم(عليه السلام) در حق امّت اسلام است، تعليم كتاب و حكمت بر تزكيه مقدّم شمرده شده و هر كدام را در جايگاه ويژه طبيعيش جاى داده است، مى فرمايد: (پروردگارا! پیامبرى در میان آنها از خودشان برانگیز، تا آیات تو را بر آنان بخواند، و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد، و پاکیزه کند؛ زیرا تو توانا و حکیمى[وبر این کار، قادرى])؛ «رَبَّنَا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولا مِّنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ».(2) آرى اين است تقاضاى ابراهيم(عليه السلام) از خدا درباره امّت بزرگ اسلامى و پيروان حضرت محمّد(صلى الله عليه وآله) كه هدف بعثت اين پيامبر بزرگ و ساير پيامبران را در آن با كمال وضوح بيان كرده است.
در سومين مورد (سوره بقره، آيه 151) باز اشاره به مسأله تعليم و تربيت دارد كه از طريق بعثت پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) براى مسلمانان حاصل شد، با اين تفاوت كه مخصوصا انگشت روي علوم و دانش هايى مى گذارد كه آگاهى بر آن بدون بعثت پيامبر ممكن نبود، مى فرمايد: (همان گونه که [براى هدایت شما] پیامبرى از خودتان در میان شما فرستادیم؛ تا آیات ما را بر شما بخواند؛ و شما را پاکیزه سازد؛ و به شما، کتاب و حکمت بیاموزد؛ و آنچه را نمى دانستید، به شما یاد دهد)؛ «كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولا مِّنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَ يُزَكِّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمْ الْكِتَابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُعَلِّمُكُمُ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ».(3) تفسير اين آيه نشان مى دهد پيامبراكرم(صلى الله عليه وآله) علومى به انسان ها تعليم نمود كه آگاهى بر آن از غير طريق وحى امكان پذير نبود. توجّه داشته باشيد جمله «لَم تَكُونُوا تَعْلَمُونَ» با جمله «لَمْ تَعْلَمُوا» تفاوت بسيار دارد، جمله دوم مى گويد: «نمى دانستيد» امّا جمله اول مى گويد: «نمى توانستيد بدانيد».(4)