آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

به فرموده امام علي(ع) اگر خداوند پيامبرانش را با گنج هاى طلا و قدرت هاي مادي مبعوث مي كرد امتحان بندگان در چنان شرايطى عملا بى اثر مى شد، ثواب نيكوكاران از بين مى رفت، انگيزه هاى مادّى باعث حركت مردم مى شد نه وعده هاى الهى و اخبار وحى، مؤمنان راستین مستحقّ ثواب نیکوکاران نبودند؛ چون زحمتى متحمّل نمى شدند، ايمان آورندگان به انبياء، پاداش پر ارزش مجاهدان و آزمودگان واقعى را دريافت نمى داشتند و نام هاى پر ارزشى همچون مؤمنان، صالحان، مجاهدان و مخلصان، مصاديق واقعى خود را از دست مى دادند.

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 192 «نهج البلاغه» مى فرمايد: (اگر خداوند سبحان مى خواست به هنگام مبعوث ساختن پيامبرانش درهاى گنج هاى طلا و معادن زر ناب، و باغ هاى خرّم و سرسبز را به روى آنها بگشايد، مى گشود و اگر اراده مى كرد پرندگان آسمان و وحوش زمين را همراه آنها گسيل دارد، گسيل مى داشت [به يقين قادر بر اين امور بود]؛ ولى اگر اين كار را مى كرد ارزش آزمايش از ميان مى رفت؛ پاداش و جزاى نيكوكاران بى اثر مى شد و وعده هاى الهى بى فايده مى گشت؛ و مطيعان مستحق اجر و پاداش امتحان دهندگان نمى شدند و مؤمنان استحقاق ثواب نيكوكاران را نمى يافتند و نام ها [نام مسلم، مؤمن، مخلص و...] با معانى خود همراه نمى گشت)؛ «وَ لَوْ أَرَادَ اللهُ سُبْحَانَهُ لاَنْبِيَائِهِ حَيْثُ بَعَثَهُمْ أَنْ يَفْتَحَ لَهُمْ كُنُوزَ الذِّهْبَانِ(1)، وَ مَعَادِنَ الْعِقْيَانِ(2)، وَ مَغَارِسَ(3)الْجِنَانِ، وَ أَنْ يَحْشُرَ مَعَهُمْ طُيُورَ السَّماءِ وَ وُحُوشَ الْاَرَضِينَ لَفَعَلَ، وَ لَوْ فَعَلَ لَسَقَطَ الْبَلَاءُ، وَ بَطَلَ الْجَزَاءُ، وَ اضْمَحَلَّتِ الْاَنْبَاءُ، وَ لَمَا وَجَبَ لِلْقَابِلِينَ أُجُورُ الْمُبْتَلِينَ، وَ لَا اسْتَحَقَّ الْمُؤْمِنُونَ ثَوَابَ الْمُحْسِنِينَ، وَ لَا لَزِمَتِ الْاَسْمَاءُ مَعَانِيَهَا».

اشاره به اينكه خداوند حكيم به خوبى مى تواند پيامبرانش را با همه نيروهاى مادّى بسيج كند و به همه زر و زيورها بيارايد؛ همه ثروت ها، باغ ها، قصرها و وسايل تجمل را در اختيار آنان بگذارد و چيزى در اختيار يك نفر از پيامبرانش قرار دهد كه حتى همه سلاطين دنيا دسته جمعى آن را نداشته اند ـ زيرا او خالق آسمان ها و زمين هاست ـ ولى او حكيم است و مى داند اگر چنين كند هدف اصلى بعثت از دست خواهد رفت؛ بلكه نتيجه معكوس به بار مى آيد و ارزش ها تبديل به ضد ارزش ها مى شود و ايمان و اخلاق و تربيت به تباهى مى گرايد.

امام(عليه السلام) در بيان آثار سوء چنين امرى به شش مفسده به تفصيل اشاره مى كند:

1. آزمون و امتحان بندگان در چنان شرايطى عملا بى اثر مى شد؛ زيرا افراد بى ايمان نيز به جهت زرق و برق و امكانات فراوان انبياء به دنبال آنها مى شتافتند بى آنكه آيين آنها را پذيرا شده باشند.

2. دومين پيامد نامطلوب اينكه ثواب نيكوكاران از بين مى رفت؛ زيرا ايمان آنها با آن شرايط خالص نبود.

3. وعده هاى الهى و اخبار وحى در مورد حلال و حرام انگيزه براى اطاعت مردم نبود؛ بلكه انگيزه هاى مادّى آنها را به حركت در مى آورد و نيز اخبار زندگى آنها براى آيندگان به عنوان درس و سرمشق، پذيرفته نمى شد.

4. كسانى كه به انبياء ايمان مى آوردند پاداش پر ارزش مجاهدان و آزمودگان واقعى را دريافت نمى داشتند.

5. مؤمنان راستين مستحقّ ثواب نيكوكاران نبودند؛ چون زحمتى متحمّل نمى شدند.

6. ششمين پيامد فاسد اينكه نام هاى پر ارزشى همچون مؤمنان، صالحان، مجاهدان و مخلصان، مصاديق واقعى خود را از دست مى دهند؛ همچنين اوصافى كه براى پيامبران و اولياى الهى از زهد و تقوی و بى اعتنايى به دنيا ذكر مى شود مفهوم خود را از دست مى دهند. سپس امام(عليه السلام) براى تبيين و توضيح همين معنا مى افزايد: (اما خداوند سبحان پيامبران خود را از نظر عزم و اراده، قوى و از نظر ظاهر، فقير و تهيدست در چشم مردم قرار داد، فقرى توأم با قناعتى كه قلب ها و چشم ها را پر از غنا مى كرد، همراه ضعف ظاهرى كه چشم ها و گوش هاى [دنياپرستان] را آزار مى داد [در جهات معنوى، قوى و نيرومند و در جهات مادّى، ساده و بى آلايش بودند])؛ «وَ لكِنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ جَعَلَ رُسُلَهُ أُولِي قُوَّةٍ فِي عَزَائِمِهِمْ، وَ ضَعَفَةً فِيمَا تَرَى الْاَعْيُنُ مِنْ حَالَاتِهِمْ، مَعَ قَنَاعَةٍ تَمْلَأُ الْقُلُوبَ وَ الْعُيُونَ غِنىً، وَ خَصَاصَةٍ(4) تَمْلَأُ الْاَبْصَارَ وَ الْاَسْمَاعَ أَذىً».

در واقع آنها مردان قدرتمندى بودند كه مى توانستند زر و زيور دنيا را براى خود فراهم سازند؛ اما بى اعتنايى به مظاهر مادّى، به آنها اجازه نمى داد كه به دنبال اين امور بروند، امورى كه سرچشمه كبر و غرور و خودخواهى و خودپسندى است.(5)