آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در روایات اسلامی روی مهریه سبک که توان پرداخت آن از سوي زوج وجود داشته باشد تاکید شده است. مثلا در روایات آمده است: از [نشانه هاي] برکت زن، کم بودن هزینه های اوست، مهریه کم، نشانه برتری زن است، و سنگینی مهریه باعث دشمنی می شود. بنابراین اگر مهریه غیر متعارف باشد هم دلیل بر سفاهت است و هم معلوم است که قصد جدی براي پرداخت مهریه وجود ندارد. در این گونه موارد، مهریه باطل و تبدیل به مهر المثل می شود.

در روايات اسلامى سفارش به مهريه هاى سبك و در حدّ توان زوج تأكيد شده است. به چند نمونه از اين روايات توجّه فرماييد:
1. پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) فرمودند: «مِنْ بَرَكَةِ الْمَرْأَةِ خِفَّةُ مَئُونَتِهَا»(1)؛ (قدم زنى مبارك است كه هزينه اش كم باشد). منظور از «مؤنة» در اين روايت، ممكن است هزينه هاى عادى زندگى باشد؛ يعنى زن هر روز به دنبال مد جديدى نباشد، و همواره به سراغ زر و زيور نرود، و در مخارج، اسراف و زياده روى نكند، و ممكن است اشاره به مهريه باشد؛ يعنى مهريه اش خفيف و سبك باشد، كه بركت در آن است، همچنين شايد هم شامل هزينه هاى عادى زندگى و هم شامل مهريه شود.
2. در روايات ديگرى از آن حضرت مى خوانيم: «أَفْضَلُ نِسَاءِ أُمَّتِي ... أَقَلُّهُنَّ مَهْراً»(2)؛ (برترين زنان امّت من ... زنانى هستند كه مهريه آنان كمتر است).
3. حضرت على(عليه السلام) فرمود: «لَا تُغَالُوا بِمُهُورِ النِّسَاءِ فَتَكُونَ عَدَاوَةً»(3)؛ (مهريه زنانتان را سنگين نگيريد كه سرچشمه دشمنى و عداوت است).
امروزه معناي اين روايت بسيار ملموس و قابل درك است؛ چون وقتى مهريه خانمى سنگين و بسيار زياد باشد كم كم زن را وسوسه مى كند كه آن را مطالبه نمايد، و هنگامى كه با عدم توان پرداخت از سوي زوج مواجه شود، آن را به اجرا مى گذارد و با هزار مشكل مهريه را مى گيرد و اقدام به طلاق مى كند. گاه اين پول زير دندانش مزه مى كند، لذا نقشه مى كشد با مهريه سنگين ترى با مرد ديگرى نيز ازدواج كند و از او هم مهريه را مطالبه كند و بدين وسيله ثروت مهمّى فراهم نمايد. زن با اين فكر و خيالات ناسازگارى با شوهر را آغاز مى كند و بدين سان عداوت و دشمنى ها شروع مى شود. بعضى مى گويند: «براى استحكامِ پيوند زناشويى بايد مهريه ها را سنگين گرفت؛ چون كار از محكم كارى عيب نمى كند». در جواب اين عزيزان عرض مى كنيم: «اتّفاقاً در اين مورد كار از محكم كارى عيب مى كند؛ چون مهريه سنگين وسوسه انگيز است».
4. ابوالعبّاس مى گويد: «از امام صادق(عليه السلام) درباره مهريه پرسيدم: «هَلْ لَهُ وَقْتٌ؟ قَالَ: لَا ثُمَّ قَالَ: كَانَ صَدَاقُ النَّبِيِّ(صلى الله عليه وآله) ... خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ»(4)؛ (آيا مهريه اندازه خاصّى دارد؟ امام(ع) فرمود: نه، سپس فرمود: مهريه [همسران] پيامبر(صلى الله عليه وآله) ... پانصد درهم بود).
پانصد درهم معادل 250 مثقال نقره است؛ زيرا هر درهم نيم مثقال است و قيمت هر مثقال نقره در عصر و زمان ما (سال 1389 شمسی) هزار و دويست تومان است. بنابراين پانصد درهم در زمان ما معادل سيصد هزار تومان است. آرى، مهريه همسران پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) چيزى حدود يك سكّه بهار آزادى بوده است! ما توصيه نمى كنيم مهريه خيلى سبك باشد؛ ولى از مهريه هاى بسيار سنگين - كه مصيبت و بلايى براى خانواده هاست و باعث ترك ازدواج بعضى از جوانها شده - بايد پرهيز كرد، و ازدواجها را ساده گرفت تا جوانها به راحتى ازدواج كرده و در برابر گناه بيمه شوند.
در روايتي آمده است كه: «پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) با جمعى از اصحاب و يارانش نشسته بودند. خانم محجّبه اى خدمت آن حضرت رسيد و عرض كرد: يا رسول الله! نياز به ازدواج دارم، همسرى برايم انتخاب كن! پيامبر اكرم(ص) نگاهى به اصحابش كرد و از آنها پرسيد: چه كسى حاضر است با اين خانم ازدواج كند؟ يكى از اصحاب برخاست و اعلام آمادگى كرد. حضرت از او پرسيد: چه چيز به عنوان مهريه به او مى دهى؟ عرض كرد: متأسّفانه دستم خالى است و چيزى ندارم. حضرت فرمود: نه، بدون مهريه كه نمى شود. سپس خطاب به ياران سخنش را تكرار كرد و گفت: چه كسى حاضر است با اين خانم ازدواج كند؟ ولى اين بار هم غير از آن شخص كس ديگري اعلام آمادگى نكرد. همان سؤال و جواب ميان حضرت و آن شخص ردّ و بدل شد و در نهايت نشست. براى بار سوم كه حضرت سخنش را تكرار كرد و كسى جز آن شخص از جايش برنخاست، خطاب به او فرمود: آيا چيزى از قرآن مى دانى؟ عرض كرد بله. حضرت فرمود: اين خانم را به ازدواج تو درآوردم و مهريه اش را تعليمِ آنچه كه از قرآن مى دانى قرار دادم. قرآن را به او تعليم كن».(5)
طبق اين روايت مراسم بله برون و خواستگارى و تعيين مهريه و اجراى خطبه عقد به اين صورت ساده و در مدّت كوتاهى صورت گرفت و زن و شوهر روانه خانه بخت شدند.
آرى، زندگى هرچه ساده تر و مهريه هرچه سبك تر باشد، آرامش بيشتر و دوستى، صميميّت و همدلى افزون تر خواهد بود. امان از زمانى كه زندگى، تجمّلاتى و پر هزينه شود و چشم و هم چشمى و رقابت، جاى ساده زيستى و صداقت را بگيرد.
ما(6) معتقديم مهريه هاى سنگين باطل است، و تبديل به مهر المثل مى شود. توضيح اينكه: خانواده داماد با دسته گل و شيرينى به منزل خانواده عروس مى روند، و پس از تعارفات معمول، از سوى خانواده عروس 1360 سكّه تمام بهار آزادى به مناسبت تاريخ تولّد عروس، پيشنهاد مى شود. هنگامى كه خانواده داماد به بالا بودن مبلغ مهر اعتراض مى كنند، آنها مى گويند: «مهريه را كى داده و كى گرفته؟!» و بدين وسيله بر پنج هزار سكّه توافق مى شود. اين جمله: «كى داده و كى گرفته» نشانه عدم قصد جدّى نسبت به مهريه است و هنگامى كه قصد جدّى وجود نداشته باشد مهريه باطل است و تبديل به مهر المثل مى شود. علاوه بر اين، گاه اعداد و ارقامى ذكر مى شود كه نشان از سفاهت زوج مى دهد مثل اينكه زوج مى گويد: «مهريه را 50/000 سكّه بهار آزادى بنويسد».
روشن است كه اين شخص، شخصى است سفيه و حقّ تصرف در اموالش را ندارد و چنان مهريه اى نيز باطل است. ضمناً اينكه در عقدنامه قيد «عند المطالبه» نوشته مى شود، در حالى كه زوج براى هزينه هاى مراسم عقد و عروسى اش لنگ است و با قرض و وام آن را فراهم كرده، قدرتى بر پرداخت آن عند المطالبه ندارد. بنابراين، اين قيد هم جدّى نيست و تبديل به «عند القدرة و الاستطاعة» مى شود. قضات محترم بايد توجه داشته باشند و چنين زوج هايى را تحت فشار نگذارند.(7)