آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

با اينكه قضاوت براى اهل آن واجب كفايى و گاه واجب عينى است و يكى از عبادات محسوب مى شود با اين حال پیامبر(ص) می فرماید: «زبان قاضى در ميان شعله آتش است تا داورى او پايان يابد، و در اين صورت يا به بهشت مى رود يا به سوى جهنّم!». امام صادق(ع) نیز می فرماید: «قاضيان چهار گروهند: كسى كه به ظلم داورى مى كند؛ در حالى كه آگاه است، و كسى كه به ظلم قضاوت مى كند و ناآگاه است؛ و كسى كه به حق قضاوت مى كند؛ در حالى كه ناآگاه است. آنان اهل دوزخ اند. و كسى كه به حق قضاوت مى كند در حالى كه مى داند او در بهشت است!).

با اينكه قضاوت و داورى در ميان مردم براى كسانى كه اهليّت و شايستگى دارند، واجب كفايى؛ بلكه در بعضى از موارد واجب عينى است؛ و اين خود يكى از عبادات مهمّه محسوب مى شود، با اين حال به قاضى هشدار مى دهد كه دقيقاً مراقب حسّاسيّت كار خويش باشد. در حديث معروفى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «لِسانُ الْقاضى بَيْنَ جَمَرَتَيْنَ مِنْ نارِ، حَتّى يَقْضى بَيْنَ النّاسِ فَاِمّا اِلَى الْجَنَّةِ و اِمّا اِلَى النّارِ»(1)؛ (زبان قاضى در ميان شعله آتش است تا داورى او پايان يابد، و در اين صورت يا به سوى بهشت مى رود يا به سوى جهنّم!).
در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «اَلْقُضاةُ اَرُبَعَة، ثَلاثَة فى النّارِ وَ واحِد فِى الْجَنَّةِ، رَجُل قَضى بِجَور وَ هُوَ يَعْلَمُ فَهُوَ فِى النّارِ، وَ رَجُل قَضى بِجَور وَ هُوَ لا يَعْلَمُ فَهُوَ فِى النّارِ، وَ رَجُل قَضى بِالْحَقِّ وَ هُوَ لايَعْلَمُ فَهُوَ فِى النّارِ، وَ رَجُل قَضى بِالْحَقِّ وَ هُوَ يَعْلَمُ فَهُوَ فِى الْجَنَّةِ»(2)؛ (قاضيان چهار گروهند: كسى كه به ظلم داورى مى كند؛ در حالى كه آگاه است، او در دوزخ است و كسى كه به ظلم قضاوت مى كند و ناآگاه است؛ او هم در دوزخ است و كسى كه به حق قضاوت مى كند؛ در حالى كه ناآگاه است او هم در دوزخ است و كسى كه به حق قضاوت مى كند در حالى كه مى داند[تنها] او در بهشت است!).
به اين ترتيب قاضى حتّى اگر داوريش مطابق واقع باشد، ولى بدون آگاهى به اين نتيجه برسد، يا به تعبير ديگر رسيدن به حق تصادفى صورت گيرد باز در پيشگاه خداوند مسئول است؛ هر چند با قضاوت او حق به حق‌ دار رسيده باشد و اين، نهايت دقّت اسلام را در امر قضا نشان مى دهد.(3)