آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ایشان مي فرمايد: «[اينكه مي بينيم اطاعت امر و نهى خدا مشكلاتى دارد، جاى تعجب نيست] زيرا رسول خدا(ص) مى فرمود: بهشت در ميان ناراحتى ها و دوزخ در ميان شهوات پيچيده شده، بدانيد هيچ طاعتى نيست جز اينكه انسان آن را با ناراحتى انجام مى دهد و هيچ معصيتى نيست جز اينكه با شهوت مرتكب آن مى شود؛ رحمت خدا بر كسى كه خود را از شهوات جدا سازد و هواى نفس را مهار كند؛ چرا كه جلوگيرى از نفس سركش از مشكل ترين كارهاست و اين نفس، همواره به گناه و هوی پرستى ميل دارد».

امام علي(علیه السلام) در آغاز خطبه 176 «نهج البلاغه» ابتدا مردم جهان را مخاطب ساخته، مى فرمايد: (از آنچه خداوند بيان فرموده، بهره گيريد و از مواعظ و اندرزهاى او پند پذيريد و نصايح او را [با جان و دل] قبول كنيد)؛ «انْتَفِعُوا بِبَيَانِ اللهِ، وَ اتَّعِظُوا بِمَوَاعِظِ اللهِ، وَ اقْبَلُوا نَصِيحَةَ اللهِ».
در ادامه اين سخن، امام(عليه السلام) به دليل و برهانى متوسّل مى شود و مى فرمايد: (چه اينكه خداوند با دليل هاى روشن، راه عذر را به روى شما بسته و حجّت را تمام كرده است. اعمالى را كه دوست دارد و آنچه را از آن ناخوش دارد براى شما تبيين نموده است تا از آنها تبعيّت كنيد و از اينها دورى گزينيد)؛ «فَإِنَّ اللهَ قَدْ أَعْذَرَ إِلَيْكُمْ بِالْجَلِيَّةِ، وَ اتَّخَذَ عَلَيْكُمُ الْحُجَّةَ، وَ بَيَّنَ لَكُمْ مَحَابَّهُ(1) مِنَ الْأَعْمَالِ، وَ مَكَارِهَهُ مِنْهَا، لِتَتَّبِعُوا هذِهِ، وَ تَجْتَنِبُوا هذِهِ».
امام(عليه السلام) به اين نكته اشاره مى كند كه سستى و كوتاهى در پذيرش مواعظ الهى و انجام دادن واجبات و ترك محرّمات با هيچ بهانه اى مقبول نيست؛ چرا كه خداوند نسبت به همه اتمام حجّت كرده و راه قُبح عقاب بلا بيان را با بيان روشن خود بسته است.
سپس مى فرمايد: ([اگر مشاهده مى كنيد كه اطاعت امر و نهى خدا مشكلاتى دارد، جاى تعجب نيست] زيرا رسول خدا(صلى الله عليه و آله) مى فرمود: بهشت در ميان ناراحتى ها و دوزخ در ميان شهوات پيچيده شده)؛ «فَإِنَّ رَسُولَ اللهِ(صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كَانَ يَقُولُ: «إِنَّ الْجَنَّةَ حُفَّتْ(2) بِالْمَكَارِهِ، وَ إِنَّ النَّارَ حُفَّتْ بِالشَّهَوَاتِ» و در ادامه اين سخن براى تأكيد و توضيح بيشتر كلام رسول خدا(ص) مى فرمايد: (بدانيد هيچ طاعتى نيست جز اينكه انسان آن را با ناراحتى انجام مى دهد و هيچ معصيتى نيست جز اينكه با شهوت [و علاقه] مرتكب آن مى شود؛ رحمت خدا بر كسى كه خود را از شهوات جدا سازد و هواى نفس را مهار كند؛ چرا كه جلوگيرى از نفس سركش از مشكل ترين كارهاست و اين نفس، همواره به گناه و هوی پرستى ميل دارد)؛ «وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ مَا مِنْ طَاعَةِ اللهِ شَيْءٌ إِلَّا يَأْتِي فِي كُرْهٍ، وَ مَا مِنْ مَعْصِيَةِ اللهِ شَيْءٌ إِلَّا يَأْتِي فِي شَهْوَةٍ، فَرَحِمَ اللهُ امْرَاً نَزَعَ(3) عَنْ شَهْوَتِهِ، وَ قَمَعَ(4) هَوَى نَفْسِهِ، فَإِنَّ هذِهِ النَّفْسَ أَبْعَدُ شَيْءٍ مَنْزِعاً وَ إِنَّهَا لَا تَزَالُ تَنْزِعُ إِلَى مَعْصِيَةٍ فِي هَوًى».
اين يك واقعيت است كه انسان در مسير اطاعت فرمان خدا اعم از عبادات و غير آن و نيز براى كسب فضايل اخلاقى و دفع رذايل، بايد راه هاى پر پيچ و خمى را طى كند و از فراز و نشيب ها و گردنه هاى صعب العبور بگذرد و هر لحظه مراقب خطرهايى كه از چپ و راست او را تهديد مى كند باشد تا به سر منزل مقصود برسد؛ ولى در مسير گناه، نفسِ سركش گويى در جاده صاف و بدون مانع و خالى از پيچ و خم با سراشيبى مطلوب حركت مى كند. همين است سرّ پاداش مطيعان و رمز كيفر عاصيان.
در حديث جالب و پرمعنايى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) مى خوانيم: «هنگامى كه خداوند، بهشت را آفريد به جبرئيل دستور داد برو به آن نگاهى بيفكن! جبرئيل رفت و نظرى بر آن انداخت و عرضه داشت: خداوندا! به عزّت و جلالت! هر كس اوصاف آن را بشنود، حتماً به سوى آن مى آيد و در آن وارد مى شود؛ سپس خداوند آن را در لابلاى ناراحتى ها قرار داد و باز به جبرئيل دستور داد: برو به آن نگاه ديگرى بيفكن! جبرئيل رفت و نظرى به آن انداخت و عرضه داشت: خداوندا! من از اين مى ترسم كه با اين وصف، كسى به سراغ بهشت نرود و هنگامى كه دوزخ را آفريد به جبرئيل فرمود: برو و نگاهى به آن بيفكن. جبرئيل رفت و نگاهى به آن افكند و عرضه داشت: به عزّت و جلالت قسم! هر كس اوصاف دوزخ را بشنود داخل آن نخواهد شد؛ سپس خداوند آن را در لابلاى شهوات قرار داد و به جبرئيل فرمود: برو نگاه ديگرى بر آن بيفكن، جبرئيل نگاهى كرد و عرضه داشت: به عزّت و جلالت سوگند! من از اين مى ترسم كه همه وارد دوزخ شوند».(5)،(6)