آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ایشان «قرآن» را چنين معرفي می نماید: «پيامبر اسلام(ص) براى مردم كتابى كه كتب آسمانى پيشين را تصديق مى كرد و نورى كه بايد به آن اقتدا شود و در پرتو آن حرکت کرد را به ارمغان آورد، اين همان قرآن است. آن را به سخن آوريد [تا همه چيز را بازگو كند]؛ هر چند هرگز براى شما [نسبت به تمام اين امور] سخن نمى گويد؛ ولى من از جانب آن به شما خبر مى دهم [و اسرار مكتومش را فاش مى سازم]، ليكن من به شما خبر مى دهم؛ آگاه باشيد! در آن، علم آينده و اخبار پيشين و داروى بيمارى هاى شما و نظم و سامان دادن به روابط ميان شماست».

امام علي(عليه السلام) در آغاز خطبه 158 «نهج البلاغه» اشاره كوتاه و پرمعنائی به وضع زمان جاهليّت، مقارن بعثت پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) كرده، مى فرمايد: (در اين هنگام پيامبر اسلام(ص) براى مردم كتابى كه كتب آسمانى پيشين را تصديق مى كرد و نورى كه بايد به آن اقتدا شود و در پرتو آن حرکت کرد را به ارمغان آورد)؛ «فَجَاءَهُمْ بِتَصْدِيقِ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ، وَ النُّورِ الْمُقْتَدَى بِهِ». در چنان شرايطى پيامبر اكرم(ص) دو كار كرد: نخست اينكه معارف و احكامى كه در اصول كلّى با معارف و احكام انبياى پيشين هماهنگ بود براى مردم تبيين كرد و ديگر اينكه براى نجات آنها از ظلمات جهل و گمراهى، چراغ پرفروغى فرا راه آنها قرار داد. سپس به معرفى اين چراغ پرفروغ و اين نور الهى پرداخته مى فرمايد: (اين همان قرآن است. آن را به سخن آوريد [تا همه چيز را بازگو كند]؛ هر چند هرگز براى شما [نسبت به تمام اين امور] سخن نمى گويد؛ ولى من از جانب آن به شما خبر مى دهم [و اسرار مكتومش را فاش مى سازم])؛ «ذَلِكَ الْقُرْآنُ فَاسْتَنْطِقُوهُ، وَ لَنْ يَنْطِقَ، وَ لَكِنْ أُخْبِرُكُمْ عَنْهُ».
در آيات بسيارى از آن، «قرآن» به «نور» تشبيه شده است. در سوره «مائده» مى فرمايد: «قَدْ جَاءَكُمْ مِّنَ اللهِ نُورٌ وَ كِتَابٌ مُّبِينٌ»(1)؛ (به يقين از سوى خدا نور و كتاب آشكارى به سوى شما آمد). در سوره «اعراف» مى فرمايد: «فَالَّذينَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُون‏َ»(2)؛ (كسانى كه به او ايمان آوردند و او را بزرگ داشتند و يارى كردند و از نورى كه با او نازل شده بود پيروى كردند، آنها رستگارانند). همان گونه كه نور، فضاى زندگى را روشن مى سازد و انسان را از گمراهى و سقوط در پرتگاه ها حفظ مى كند، گياهان را مى روياند و تمام موجودات زنده را پرورش مى دهد، «قرآن مجيد» نيز در جنبه هاى معنوى و مادّى، نجات بخش و پرورش دهنده است.
منظور از «بِتَصْدِيقِ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ» (با توجّه به اينكه «بين يديه» در اين گونه موارد به معناى قبل است) اين نيست كه «تورات» و «انجيلِ تحريف يافته» را تصديق مى كند؛ بلكه اشاره به آن كتب آسمانى است كه بر موسى و مسيح(عليهما السلام) نازل شد و نيز منظور از تصديق اين نيست كه اسلام در تمام جزئيات با آنها هماهنگ است؛ بلكه مقصود، همان اصول كلّى اى است كه بر تمام اديان آسمانى حاكم بوده؛ هر چند اسلام در سطحى برتر و بالاتر، آنها را پياده كرده است.
جمله «وَ لَنْ يَنْطِقَ» مفهومش اين نيست كه «قرآن» با هيچ كس [جز با امامان معصوم(عليهم السلام)] سخن نمى گويد؛ چرا كه «قرآن» به «لسان عربى مبين» و با منطق روشن و آشكار نازل شده و همگان مأمور به تدبّر در «قرآن» هستند و دستور داده شده به مواعظ «قرآن» كه مى رسند گوش جان به آن فرا دهند تا آيات بشارتِ آن، سبب تشويق و آيات بيم و ترس، سبب وحشت آنان گردد.
بنابراين منظور از جمله «لَنْ يَنْطِقَ»، «بُطون قرآن» و اسرار نهفته اى است كه اضافه بر ظواهر آن دارد. اين بطون در اختيار پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) و جانشينانِ معصوم(عليهم السلام) اوست. به همين جهت، در جمله بعد چنين اضافه مى فرمايد: (ليكن من به شما خبر مى دهم؛ آگاه باشيد! در آن علم آينده و اخبار پيشين و داروى بيمارى هاى شما و نظم و سامان دادن به روابط ميان شماست)؛ «أَلَا إِنَّ فِيهِ عِلْمَ مَا يَأْتِي، وَ الْحَدِيثَ عَنِ الْمَاضِي، وَ دَوَاءَ دَائِكُمْ، وَ نَظْمَ مَا بَيْنَكُمْ‏».
جمله «عِلْمَ مَا يَأْتِي» به گفته بعضى از شارحان اشاره به مسائل مربوط به آخرت است: از حساب و كتاب و صراط و بهشت و دوزخ؛ ولى ظاهر اين است كه اشاره به حوادث آينده اين جهان است كه در بطون اين «قرآن» قرار دارد و معصومين(عليهم السلام) از آن آگاهند؛ به قرينه جمله بعد «وَ الْحَدِيثَ عَنِ الْمَاضِي» كه اشاره به اُمم پيشين و سرگذشت آنهاست. گاه گفته اند: اشاره به آغاز آفرينش و دوران هاى نخستين خلقت اين جهان نيز مى باشد.
تعبير به «دَوَاءَ دَائِكُمْ»، اشاره به تعليمات و معارف و دستوراتى است كه داروى انواع بيمارى هاى اخلاقى و اجتماعى است و در سايه آن مى توان در عافيت و سلامت زندگى كرد. «قرآن مجيد» نيز مى گويد: «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ».(3)
و آخرين تعبير يعنى «وَ نَظْمَ مَا بَيْنَكُمْ» اشاره به تمام قوانينى است كه نظام مجتمع انسانى را حفظ مى كند و به نابسامانى ها و بى نظمى ها پايان مى دهد و امنيّت و آرامش را براى جامعه به ارمغان مى آورد و قيام به قسط را كه ركن اساسى حفظ نظام است، تأمين مى كند.(4)