آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در خطبه 167 «نهج البلاغه»، درباره «قرآن» چنين توصيه می فرماید: «خداوند سبحان، كتابى هدايتگر [براى انسانها] فرستاده كه نيكى ها و بدى ها را در آن تبيين فرموده است؛ بنابراين [عذر و بهانه اى براى هيچ كس باقى نمانده] راه خير و نيكى را در پيش گيريد، تا هدايت شويد و از شرّ و بدى روى گردانيد تا در طريق مستقيم قرار گيريد، واجبات! واجبات! در انجام دادن آنها براى خدا كوتاهى نكنيد كه شما را به سوى بهشت مى برد، خداوند حرام هايى قرار داده كه [فلسفه اش] بر كسى پوشيده نيست، و امورى را حلال كرده است كه در آن عيبى وجود ندارد».

از آنجا كه «قرآن مجيد» مهم ترين منبع تعليمات اسلام و بيان كننده همه نيكى هاست، امام علي(عليه السلام) در خطبه 167 «نهج البلاغه» قبل از هر چيز، مردم را به سوى «قرآن» و عمل به دستورات آن فرا مى خواند؛ مى فرمايد: (خداوند سبحان، كتابى هدايتگر [براى انسانها] فرستاده كه نيكى ها و بدى ها را در آن تبيين فرموده است؛ بنابراين [عذر و بهانه اى براى هيچ كس باقى نمانده] راه خير و نيكى را در پيش گيريد، تا هدايت شويد و از شرّ و بدى روى گردانيد تا در طريق مستقيم قرار گيريد)؛ «إِنَّ اللهَ سُبْحَانَهُ أَنْزَلَ كِتَاباً هَادِياً بَيَّنَ فِيهِ الْخَيْرَ وَ الشَّرَّ؛ فَخُذُوا نَهْجَ(1) الْخَيْرِ تَهْتَدُوا، وَ اصْدِفُوا(2) عَنْ سَمْتِ الشَّرِّ تَقْصِدُوا». اين سخن دلالت مى كند كه اصول تمام نيكى ها و بدى ها، واجبات و محرّمات، فضايل و رذايل، اعتقادات صحيح و انحرافى در «قرآن مجيد» بيان شده و در واقع تعبير ديگرى از «تِبْياناً لِكُلِّ شَىْءٍ»(3) است كه در خودِ «قرآن» آمده؛ هر چند شرح آنها به سنّت و تفسير معصومين(عليهم السلام) واگذار شده است.
در ادامه اين سخن، امام(عليه السلام) از ميان تمام نيكى ها، فرايض و واجبات را برگزيده و بر آن تأكيد مى كند؛ مى فرمايد: (واجبات! واجبات! در انجام دادن آنها براى خدا كوتاهى نكنيد كه شما را به سوى بهشت مى برد)؛ «الْفَرَائِضَ الْفَرَائِضَ! أَدُّوهَا إِلَى اللهِ تُؤَدِّكُمْ إِلَى الْجَنَّةِ». اشاره به اينكه خيراتى كه «قرآن» به آن دعوت كرده بر دو گونه است: واجبات و مستحبّات. شما بايد قبل از هر چيز نيروى خود را صرف اداى واجبات كنيد. هرگاه نيرويى افزون بر آن داشتيد به سراغ مستحبّات و فضايل برويد؛ زيرا آنچه قبل از هر چيز انسان را به سوى بهشت مى برد، اداى فرايض و واجبات است. ناگفته پيداست، فرايض هم شامل عبادات مى شود و هم شامل واجبات ديگرى كه خداوند بر دوش انسان قرار داده؛ در رابطه با خود انسان يا ديگران و يا حتى محيط زندگانى اش.
سپس امام(عليه السلام) به نكته اى اشاره مى كند كه گويى دليل بر جمله قبل است؛ مى فرمايد: (خداوند حرام هايى قرار داده كه [فلسفه اش] بر كسى پوشيده نيست، و امورى را حلال كرده است كه در آن عيبى وجود ندارد)؛ «إِنَّ اللهَ حَرَّمَ حَرَاماً غَيْرَ مَجْهُولٍ، وَ أَحَلَّ حَلَالاً غَيْرَ مَدْخُولٍ(4)». اين تعبير، اشاره لطيفى است به مصالح و مفاسد احكام شرع كه خداوند حكيم آنها را در واجبات و محرّماتش رعايت فرموده است؛ به تعبيرى ديگر گرچه بايد فرمان خدا را در اجراى واجبات و ترك محرّمات اطاعت كرد؛ ولى اين اطاعت كوركورانه نيست؛ چرا كه همه واجبات، مصالح مهمّى در بر دارد و همه محرّمات، مفاسدى دارد كه به خود آنها باز مى گردد. «قرآن مجيد» مى گويد: «يُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَ يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ»(5)؛ (اشياى پاكيزه را براى آنها حلال مى شمرد و ناپاكى ها را تحريم مى كند).(6)