آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره فضیلت اهل بیت(ع) می فرماید: «ما درخت پر بار نبوّت و جايگاه رسالت و محلّ رفت و آمد فرشتگان و معادن علم و چشمه سارهاى حكمتيم، ياور و دوستدار ما در انتظار رحمت حقّ است و دشمنِ كينه توز ما در انتظار مجازاتِ حقّ است». حديث «علي همواره با قرآن است و قرآن با علي است»، و همچنين حديث «من شهر علمم و علي در آن است»، از احاديث معروفى است كه در كتب شيعه و اهل سنّت وارد شده و همه گواه بر اين است كه اين خانواده، معادن علم و سرچشمه هاى حكمت بوده اند.

امام علي(عليه السلام) آخرین بخش از خطبه 109 «نهج البلاغه» را با ذكر اوصافى از اهل بيت(عليهم السلام) پايان مى دهد و رعايت فصاحت و بلاغت را با اين حُسن ختام به سر حدّ كمال مى رساند، مى فرمايد: (ما درخت پر بار نبوّت و جايگاه رسالت و محلّ رفت و آمد فرشتگان و معادن علم و چشمه سارهاى حكمتيم)؛ «نَحْنُ شَجَرَةُ النُّبُوَّةِ، وَ مَحَطُّ الرِّسَالَةِ، وَ مُخْتَلَفُ(1) الْمَلَائِكَةِ، وَ مَعَادِنُ الْعِلْمِ، وَ يَنَابِيعُ الْحُكْمِ».
تعبير به «شجره»، اشاره به اين است كه نبوّت همچون درخت پربارى است كه داراى شاخه ها و فروع مختلفى است. ريشه و ساقه آن، پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و فرزندان او، شاخ و برگ هاى آن و هدايت مردم به سوى خدا، ميوه اين درخت است. در تعبير دوم، خاندان نبوّت را به بارانداز و فرودگاهى تشبيه مى كند كه رسالت، در آن از سوى خدا نزول پيدا كرده است و در تعبير سوم، خانه پيامبر(ص) را مركز رفت و آمد فرشتگان الهى مى شمرد و حضرت علي(عليه السلام) و فرزندانش كسانى هستند كه در اين خانه و خانواده، پرورش يافته اند و طبعاً آثار و بركات وحى در آنها پرتوافكن مى باشد.
واژه «ملائكه» در اينجا ممكن است كه اشاره به فرشتگان وحى باشد (جبرئيل و همراهانش) كه بر پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) نازل مى شدند؛ يا اشاره به معناى اعمّى باشد كه ساير فرشتگانى را كه به عنوان خدمت يا بشارت در اين خانواده رفت و آمد داشته اند، شامل شود و در هر حال، منظور اين نيست كه فرشته وحى بر غير پيامبر(ص) نازل مى شده است.
تفاوت «شَجَرَةُ النُّبُوَّةِ» و «مَحَطُّ الرِّسَالَةِ» از اين نظر است كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) داراى دو مقام بود: مقام نبوّت، كه همان خبر دادن از سوى خداست و مقام رسالت، كه تبليغ آن است، يا به تعبير ديگر: نبىّ مأمور ابلاغ است و رسالت معمولا توأم با امامت و رهبرى و اجرا مى باشد، و منظور از «معادن علم» آن است كه امامان اهل بيت(عليهم السلام) وارث علوم پيامبر(ص) و حافظ كتاب و سنّت بودند. در شأن نزول آيه شريفه «وَ تَعِيَها أُذُنٌ وَاعِيَةٌ»(2)؛ (گوش شنوا اين پيام ها را در خود نگه مى دارد) در روايات متعدّدى كه در منابع فراوانى از اهل سنّت نقل شده، آمده است كه پيغمبر اكرم(ص) فرمود: «سَأَلْتُ رَبِّي أَنْ يَجْعَلَهَا أُذُنَ عَلِىٍّ»؛ (از پروردگارم تقاضا كردم كه اين گوشِ شنوا را گوش علي(عليه السلام) قرار دهد)، و به دنبال اين دعا علي(ع) مى فرمود: «مَا سَمْعِتُ مِنْ رَسُولِ اللهِ شَيْئاً فَنَسِيتُهُ»(3)؛ (من هيچ سخنى را بعد از آن از رسول خدا(ص) نشنيدم كه فراموش كنم؛ بلكه هميشه آن را به خاطر داشتم).
حديث «عَلِىٌّ مَعَ الْقُرآنِ، وَ الْقُرآنُ مَعَ عَلِىٍّ»(4)؛ (علي همواره با قرآن است و قرآن با علي است)، و همچنين حديث «أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِىٌّ بَابُهَا»(5)؛ (من شهر علمم و علي در آن است)، از احاديث معروفى است كه در كتب شيعه و اهل سنّت وارد شده و همه گواه بر اين است كه اين خانواده، معادن علم و سرچشمه هاى حكمت بوده اند. تفاوت «معادن» و «ينابيع» از اين نظر است كه «معدن» چيزى است كه معمولا مردم به سراغ آن مى روند و از آن بهره مى گيرند؛ ولى «ينابيع» (به معناى چشمه ها) چيزى است كه مى جوشد و به سوى مردم سرازير مى شود.
امام(عليه السلام) در پايان اين سخن مى فرمايد: (ياور و دوستدار ما در انتظار رحمت حقّ است و دشمنِ كينه توز ما در انتظار مجازاتِ حقّ است)؛ «نَاصِرُنا و مُحِبُّنَا يَنْتَظِرُ الرَّحْمَةَ، وَ عَدُوُّنَا وَ مُبْغِضُنَا يَنْتَظِرُ السَّطْوَةَ».(6) اين سخن بدان معنا نيست كه آنها چنين انتظارى را واقعاً دارند؛ بلكه به اين معناست كه بايد منتظر چنين عاقبت شومى باشند و در واقع نوعى تهديد به عذاب الهى است، در دنيا و آخرت.(7)