آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در خطبه 93، درباره آگاهی خود از علم غیب مي فرمايد: «از من سؤال كنيد پيش از آن كه مرا از دست دهيد، از هيچ حادثه اى كه از امروز تا دامنه قيامت واقع مى شود از من سؤال نمى كنيد [؛ مگر اين كه پاسخ آن را آماده دارم] و همچنين درباره هيچ گروهى كه هدايت يا گمراه مى كنند پرسش نمى كنيد؛ مگر اينكه از دعوت كننده و رهبر و ... و از كسانى كه از آنها كشته مى شوند، يا به مرگ طبيعى مى ميرند، شما را آگاه مى سازم». بنابراين پیش بینی دقیق جزئیاتِ حوادث آینده تنها برای آنها که با سرچشمه وحی ارتباط دارند امكان دارد و خداوند هر مقدار از علم غيب را صلاح بداند در اختیار اولیائش قرار می دهد.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 93 «نهج البلاغه» مى فرمايد: (از من سؤال كنيد [و آنچه را مى خواهيد درباره سرنوشت آينده از من بپرسيد] پيش از آن كه مرا از دست دهيد)؛ «فَاسْأَلُوني قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُوني». سپس امام(عليه السلام) مى فرمايد: (سوگند به كسى كه جانم در دست قدرت اوست! از هيچ حادثه اى كه از امروز تا دامنه قيامت واقع مى شود از من سؤال نمى كنيد [؛ مگر اين كه پاسخ آن را آماده دارم] و همچنين درباره هيچ گروهى كه حتّى يك صد نفر را هدايت يا گمراه مى كنند پرسش نمى كنيد؛ مگر اينكه از دعوت كننده و رهبر و كسى كه آنها را به پيش مى راند و از جايگاه خيمه و خرگاه و محلّ اجتماع آنها و كسانى كه از آنها كشته مى شوند، يا به مرگ طبيعى مى ميرند، [از همه اينها] شما را آگاه مى سازم)؛ «فَوَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ! لَا تَسْأَلُونِي عَنْ شَيْ‏ءٍ فِيمَا بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ السَّاعَةِ، وَ لَا عَنْ فِئَةٍ تَهْدِي مِائَةً وَ تُضِلُّ مِائَةً إِلَّا أَنْبَأْتُكُمْ بِنَاعِقِهَا(1) وَ قَائِدِهَا وَ سَائِقِهَا، وَ مُنَاخِ(2)‏ رِكَابِهَا، وَ مَحَطِّ رِحَالِهَا وَ مَنْ يُقْتَلُ مِنْ أَهْلِهَا قَتْلاً، وَ مَنْ يَمُوتُ مِنْهُمْ مَوْتاً».

بسيارند كسانى كه ممكن است مسائلى را به صورت مبهم و كلّى در آينده اى نزديك پيش بينى كنند و اين كارى است كه سياستمداران، در مسايل مربوط به اطراف عصر خود، هميشه دارند و ممكن است گاهى صحيح و گاهى اشتباه از آب درآيد؛ ولى پيش بينى دقيق جزئيّات با تمام مشخّصات، آن هم در زمان هاى بسيار دور، براى هيچ كس ممكن نيست، جز آنها كه با سرچشمه وحى ارتباطى دارند و از علم بى پايان پروردگار، مدد مى گيرند و جالب اين است كه امام(عليه السلام) در جمله هاى بالا از يك سو، تأكيد بر اين دارد كه من تمام حوادث آينده را تا دامنه قيامت مى توانم براى شما پيش گويى كنم و از سوى ديگر اشاره به تمام جزئيّات آنها مى كند؛ چيزى كه براى غير پيغمبر(صلى الله عليه و آله) و كسانى كه از علوم خاص او بهره دارند، امكان پذير نيست.

در اينجا فوراً اين سؤال به ذهن مى آيد كه آيا پيامبر(صلى الله عليه و آله) يا امام(علیه السلام)، علم غيب - آن هم به اين گستردگى - مى توانند داشته باشند با اينكه «قرآن مجيد» با صراحت مى گويد: «قُلْ لَا يَعْلَمُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا اللهُ»(3)؛ (بگو كسانى كه در آسمان و زمين هستند جز خدا از غيب آگاه نيستند)؟

اين سخن پاسخ روشن و معروفى دارد كه هم از آيات «قرآن مجيد» استفاده مى شود و هم در كلمات خود آن حضرت آمده است و آن اينكه علم غيب به صورت ذاتى مخصوص خداست؛ ولى خداوند هر مقدار از آن را لازم بداند در اختيار اولياء الله مى گذارد؛ همان گونه كه در آيات 26 - 27 سوره «جنّ» مى خوانيم: «عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَداً * إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ»؛ (خداوند عالِم به امور پنهانى است و هيچ كس را بر اسرار غيبش آگاه نمى كند؛ مگر رسولى كه او را برگزيده و از وى راضى شده است).

هنگامى كه امام(عليه السلام) از پاره اى از حوادث آينده خبر داد و كسى همين سؤال را مطرح كرد امام(عليه السلام) در پاسخ او فرمود: «لَيْسَ هُوَ بِعِلْمِ غَيْبٍ، وَ إِنَّمَا هُوَ تَعَلُّمٌ مِنْ ذِي عِلْمٍ»؛ (اين، علم غيب نيست؛ بلكه آموزشى است از صاحب علم). اشاره به اينكه علم غيبِ ذاتى، مخصوص خداست و علم من[امام علي(عليه السلام)] جنبه اكتسابى دارد؛ من همه اين امور را از پيامبر(صلى الله عليه و آله) آموختم و او از خداوند متعال.

به هر حال، هيچ كس بعد از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) جز امام اميرمؤمنان(عليه السلام) چنين سخنى را نگفته و نمى توانسته بگويد؛ ولى امام(علیه السلام) اين سخن را فرموده و بارها پيش گويى هايى كرده كه عيناً واقع شده است.

«ابن ابى الحديد» در «شرح نهج البلاغه» خود فصلى تحت عنوان «امور غيبى كه امام(عليه السلام) از آن خبر داد، سپس تحقّق يافت» در ذيل همين خطبه آورده است.(4)