آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در خطبه 91، با اشاره به اوصاف فرشتگان به مقام توحید افعالی آنان و توجه خاصشان به خداوند یکتا اشاره کرده و با بیانی زیبا مقام خوف و رجاء فرشتگان را به تصویر می کشد. خوف و رجایی که منشاء عبادت پروردگار در آنان شده و آنان را همواره در این مسیر نگه می دارد به گونه ای که هیچگاه در اطاعت و بندگی خدا سستی نمی کنند.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از خطبه 91 «نهج البلاغه» با اشاره به مقام توحید افعالی فرشتگان و توجه خاص آنان به خداوند یکتا و صرف نظر کردن از غیر او، می فرماید: (آنها [عشق به] خداوندی را که صاحب عرش است، ذخیره روز بينوایی خود قرار داده و در آن هنگام که خلق به مخلوقات می اندیشند آنها تمام توجه خود را متوجه خالق ساخته اند)؛ «قَد اتَّخَذُوا ذَا الْعَرْشِ ذَخِيرَةً لِيَوْمِ، فَاقَتِهِمْ وَ يَمَّمُوهُ(1) عِنْدَ انْقِطَاعِ الْخَلْقِ إِلَى الْمَخْلُوقِينَ بِرَغْبَتِهِمْ».
يكي از صفات خداوند «ذَا الْعَرْشِ» است که دلالت بر نهایت عظمت ذات او دارد؛ چرا که عرش، برترین موجود جهان خلقت است و این وصف از آیه شریفه «ذُو الْعَرْشِ یُلْقِی الرُّوحَ مِنْ اَمْرِهِ عَلَی مَن یَشَاءُ مِن عِبَادِهِ لِیُنذِرَ یَوْمَ التَّلَاقِ»(2)؛ (او صاحب عرش است و روح [مقدس] را به فرمانش بر هر کس از بندگانش بخواهد القا می کند تا همه را از روز ملاقات [روز رستاخیز] بیم دهد). آری، آنها جز به خدا دل نبسته اند و جز او را مبدء خیر و برکت و نجات در این عالم نمی شناسند و انسان های با ایمان تا همین طریق را در مسیر معرفة الله نپویند به جایی نمی رسند. سپس می افزاید: (آنها [فرشتگان] هيچگاه عبادت او را پايان نمى دهند [چرا كه] علاقه آنها به لزوم عبادت پروردگار، از رجاء و خوف روز افزون او - كه هرگز از دل آنها بركنده نمى شود - سرچشمه مى گيرد)؛ «لَا يَقْطَعُونَ أَمَدَ غَايَةِ عِبَادَتِهِ، وَ لَا يَرْجِعُ بِهِمُ الِاسْتِهْتَارُ(3) بِلُزُومِ طَاعَتِهِ، إِلَّا إِلَى مَوَادَّ(4) مِنْ قُلُوبِهِمْ غَيْرِ مُنْقَطِعَةٍ مِنْ رَجَائِهِ وَ مَخَافَتِهِ».
آرى، آنها انگيزه هاى اطاعت و بندگى را از سرچشمه اى مى گيرند كه فنا ناپذير است و آن سرچشمه، همان خوف و رجاء در برابر پروردگار است كه نتيجه معرفت و شناخت آنها نسبت به خداست؛ اين عرفان ابدى و آن خوف و رجاء جاودانه، همواره آنها را در اين مسير به راه مى اندازد. لذا در جمله بعد تأكيد مى كند كه: (هرگز اسباب خوفِ پروردگار از آنها قطع نشده تا در تلاش و كوشش خود سستى كنند)؛ «لَمْ تَنْقَطِعْ أَسْبَابُ الشَّفَقَةِ مِنْهُمْ، فَيَنُوا(5) فِي جِدِّهِمْ».(6)