آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«جدال غیر احسن»، ایمان و تقوای انسان را در معرض خطر قرار می دهد. لذا بر مبتلایان این رذیله لازم است براى نجات از خطرات ناشى از آن دست به كار شوند. سکوت، نخستين راهکار و عامل مسکّن است. بررسي آثار شوم اين رذيله و تلاش برای دوری از انگیزه های آن مانند تكبر و حسد و ...، از ديگر طرق درمان می باشد. دورى از همنشینی با افراد لجوج، نیز یکی ديگر راه های درمان است، امام علي(ع) می فرمايند: «همنشين آدم جاهل، بايد آماده جدال و مراء باشد». البته تصميم بر ترك جدال، پيش از همه اين امور لازم می باشد.

هرگاه حالت پرخاشگرى و جرّ و بحث بى حاصل، و به تعبير روايات «جدال غير احسن» درون وجود انسان ريشه بدواند، و به صورت خلق و خوى او در آيد، دين، ايمان و تقواى چنين انسانى در مخاطره قرار مى گيرد. بر چنین شخصی لازم است براى نجات از خطرات ناشى از اين صفت رذيله دست به كار شده و آن را درمان كند، و خود را از شرّ آن رهايى بخشد. نخستين راه درمان كه شايد جزء مقدمات يا يك عامل تسكين دهنده محسوب شده تا نوبت به درمان عمقى برسد، سكوت است. در هر جا كه احتمال مى دهد جدال به باطل باشد، ادامه اين سكوت و به اصطلاح دندان بر جگر گذاشتن و تحمل مشكلات، زمينه بسيار مساعدى براى درمان نهايى را فراهم مى کند.
البتّه سكوت درمان بسيارى از رذايل اخلاقى است؛ حسد، كينه توزى، سخن چينى، رياكارى، ناشكرى، تهمت، دروغ، برترى جويى، و بسيارى ديگر از رذايل اخلاقى است كه از طريق سخن اعمال مى شود و سكوت مى تواند به عنوان يك راه پيشگيرى در تمام اين موارد به كار گرفته شود، به همين دليل در روايات اسلامى مدح و ستايش زيادى نسبت به سكوت وجود دارد. راه ديگر براى ريشه كن كردن اين رذيله اخلاقى دقت و بررسى عواقب شوم اين صفت است، مانند محجوب ماندن از درك حقايق، گرفتارى در چنگال اوهام، تعصبها، ايجاد عداوت و دشمنى در ميان دوستان، دور ماندن از حقيقت ايمان، گرفتارى در چنگال خشم و غضب الهى و شكسته شدن ابهت انسانى در نزد خاص و عام و مانند آن است. به يقين انديشيدن در پيامدهاى سوء جدال غیر احسن، تأثير عميقى در باز داشتن انسان دارد. چگونه ممكن است كسى با آگاهی غذای سمّى و كشنده را بخورد؛ كسى که غذاى سمّى تناول مى كند بی شک از آثار و پيامدهاى آن بى خبر است.
اصلاح ريشه ها و برطرف ساختن انگيزه ها، يكى دیگر از طرق درمان است، هنگامى كه تكبر، برترى جويى، خودنمائى، حسد، انتقام جوئى، دنياپرستى، تعصب و لجاجت، اسباب جدال و مراء می شود، به يقين با دور ساختن اين صفات رذيله، جدال و مراء در انسان ريشه كن مى شود، لکن با وجود این صفات در درون جان انسان، رهایی از جدال و مراء بسيار مشكل است. دورى از افراد لجوج و متعصب و پرهيز از گفتگو با اين گونه افراد كه خواه ناخواه انسان را به مراء و جدال مى كشاند يكى ديگر از راههاى درمان است. اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديثى می فرمایند: «مَنْ جالَسَ الْجاهِلَ فَلْيَسْتَعِدَّ لِقيل وَ قال»(1)؛ (كسى كه با آدم جاهل [و متعصب] همنشين شود بايد آماده قيل و قال و جدال و مراء باشد). به يقين قبل از همه اين امور، داشتن اراده و تصميم قاطع بر ترك مراء و جدال و پرهيز از اين رذيله اخلاقى، لازم است و آن كس كه واقعاً مصمّم بر ترك باشد سرانجام پيروز مى شود.(2)